UCHINCHI BO‘LIM
MA’RIFATPARVARLIK DAVRI TEATRI
1688—1689-yil ingliz buijua inqilobidan 1789-yil ulug‘
fransuz
buijua inqilobiga qadar b o ‘lgan yuz yillik - Ovro'po teatri tarixiga
M a’rifatparvarlik davri sifatida kirdi.
M a’rifatparvarlar Uyg‘onish davridan shaxs hurligi va uning
erkin m a’naviy takomillashuvi g'oyasini meros qilib oldilar. Ular
m anfaatparastlikka asoslangan buijuacha ishbilarmonlikni fuqarolik
vazifalari bilan uyg‘unlashtirish, burjuaziyani «fuqaro»ga
xizmat
qildirish m um kin, deb hisobladilar. Bunga erishishning eng maqbul
yo‘li — insonni m a’rifatli qilish deb bildilar. Dili va aql-idroki
m a’rifat nuri bilan jilolangan inson fosiqlik tuzog‘iga ilinmaydi,
jam iyat saodati yo‘lida xizmat qilish uning uchun m o‘tabar
maqsadga
aylanadi, deb tushundilar ular.
Ijodkorlar turli m am lakatlarda turlicha ijod qilgan bo‘lsalar-da,
lekin ularni yagona m a’rifatparvarlik g‘oyasi birlashtirib turdi. Ayni
zam onda XVIII asr badiiy ijodiyotida bir-biridan tubdan farqlanuv-
chi o'ziga xos, betakror ijodiy siym olami yetishtirib berdi: Angli-
yada Sheridan va G arrik,
Fransiyada Volter, Didro, Bomarshe va
Leken, G erm aniyada Lessing, Gyote, Shiller, Italiyada Goldoni va
G otssilar jahon madaniyati tarixidan munosib o ‘rin
olgan shunday
so‘z ustalari va san’atkorlar edilar.
M a’rifatparvarlar
«dili
va
aqli*
bir-biriga
m utanosib
shaxsnigina ideal shaxs deb bilganlaridan ular san’at bobida ham
his-tuyg‘u talablariga e ’tibor bilan qaraganlar. Lekin his-tuyg‘u va
aql idrok orasidagi m utanosiblik darajasiga nisbatan bo'lgan tu-
shunchalarda o ‘zgarishlar yuz berib bordi. M a’rifatparvarlik san’ati
rivojining birinchi, ya’ni m a’rifatparvarlik klassitsizmi yetakchi
yo‘nalishga aylangan davrda aql-idrok his-tuyg‘udan
sezilarli dara-
jada ustun turardi.
XVIII asr san’atining keyingi rivojlanish bosqichi m a’rifat
parvarlik realizmi deb yuritildi. U chinchi bosqichda ko'pchilik
m a’rifatparvarlar hissiyotiga ro‘ju q o ‘ydilar. Shu bois uni sentim en-
talizm bosqichi deb atash taomilga kirdi.
