tufayli emas, balki uning oliyjanobligi tufayli yaqinlashadi, Rod-
rigoning botiriigi va halolligini, samimiy oshiqligi va m ohir jang-
chiligini Xim ena insonga xos eng oliyjanob fazilatlar deb tushunadi.
Klassitsizm qoidasi nuqtayi nazaridan qaralganda, Rodrigoning
jasorati davlat siyosati talabiga zid kelib qolgan edi. Asar teatrda
katta muvafFaqiyat qozongan bo‘lsa-da,
undan kardinal Rishele
ranjiydi. Uning ko'rsatmasi bilan «Sid» asari fransuz akademiyasida
m uhokam a qilinib, «uch birlik qoidasi buzilgan, voqea 24 soat
o ‘rniga 36 soat vaqt doirasida davom etadi, aniq bir joy o'rniga
shaharning turli joylarida o'tadi; voqea birligi yaxlitligi buzilgan»,
deb topiladi. Lekin, asarga nisbatan aytilgan bu kamchiliklar klas
sitsizm qoidasiga zid bo'lsa-da, uni m uhokam a qilishga asarda Is-
paniya bilan urush borayotgan bir paytda ispan bahodiri (Said —
arablar uni shunday atagan) Rodrigoning bosh qahram on qilib
olinishi asosiy sabab bo'lgan edi.
K om elning Rim tarixidan olingan sujet asosida yaratilgan
«Goratsiy» (1640) asarida klassitsizm qoidalariga to 'la rioya qilindi.
Rim bilan Alba orasida ro‘y bergan urush taqdirini ikki tom ondan
maydonga chiqqan uch aka-uka: Goratsiy
va Kuriatsiylar hal etishi
lozim. Jangda bir rimlik — Goratsiygina tirik qoladi, ya’ni Rim to-
m on Alba ustidan g‘alaba qozonadi. Goratsiylam ing singlisi
Kamilla Kuriatsiylardan biriga, Kuriatsiylarning singlisi Sabina
Goratsiylardan biriga turm ushga chiqqan edi. Eri jangda halok
bo'lgan Kamilla akasidan erining qasosini olish payiga tushadi.
G oratsiy o ‘z singlisini o ‘ldiradi. Bu Rimning obro‘-nufuzi yo‘lida
qilingan harakat deb baholanib, Goratsiy oqlanadi.
Tragediyada fuqarolik
burchi ham m a narsadan, insoniylik
tuyg‘ularidan ham ustun qo'yilgan edi: inson o'zining shaxsiy bax-
tidan voz kechib, um um iy maqsadga xizmat qilsagina, bu um um
saodati ro'yobga chiqadi, degan fikr olg'a surilgan edi.
Lekin ayni chog'da monarxiya mafkurasiga m onand bu
qarashga zid tarzda Kornel qalbida alangalangan inson zurriyotiga
bo'lgan m ehr tuyg'usi ham shu qarashlarga tutash tarzda ifoda etil
gan. U ningcha, odam lar insoniy
ehtiroslaridan voz kechib, davlat-
ning qullariga aylanishlari bilan baxtga erishishlari amri mahol.
Kamilla qaylig'ini o'ldirgani uchun akasini kechirolmaydi, uning
qalbidan
otilib
chiqqan
his-ehtiroslar
har
qanday qonun-
taom illardan yuqori turadi, shu bois bag'ridan sevgilisini yulib ol-
gan yurti xalqini la ’natlaydi. Kornel qalbi larzaga tushgan qizning
hadsiz his-tuyg'ularini dadillik bilan haqqoniy tarzda ifoda etgan.
73
Kornel qahram onlari
ehtiroslam i yengib, aql-idrok bilan ish
ko'rganda, kishi hadsiz iroda va m atonat sohibi b o la olishini
ko‘rsatib berdi. Lekin Kom el tragediyalarida aqlning his-tuyg‘u
ustidan g'alabasi quruq o ‘gitgo‘ylik mevasi emas, balki qaynoq
ehtiroslam ing qalbdagi g‘azab olovidan tug‘ilgan tantanasi tarzida
nam oyon bo'ladi.
1640-yillarda «Sinna», «Nikomed», «Pompey», «Rodaguna —
Parfiya malikasi», «Yolg'onchi» kabi asarlar paydo bo'ladi. Kornel
33 pyessa yozgan bo'lib, shu jum ladan,
8
komediya
uning qalamiga
mansub. Klassitsizm-tragediyasining asoschisi sifatida teatr tarixi-
dan o'rin olgan bu sohibi qalam asarlari hozir ham Parijning «Ko-
medi Fransez*, Milily xalq teatri kabi yirik teatr jam oalari repertu-
arida nufuzli o ’rin tutib keladi.
