|
§. SOLISHTIRISH QAYDNOMALARINI TUZISH VA
NATIJALARINI RASMIYLASHTIRISH TARTIBI
|
| bet | 87/99 | | Sana | 29.05.2024 | | Hajmi | 1 Mb. | | #256546 |
Bog'liq Atamurodov§. SOLISHTIRISH QAYDNOMALARINI TUZISH VA
NATIJALARINI RASMIYLASHTIRISH TARTIBI
10.4.1.Solishtirish qaydnomalarini tuzisli
Solishtirish qaydnomalari inventarlash paytida hisob ma’lumot- larida tafovutlar aniqlangan boyliklar bo‘yicha rasmiylashtiriladi. Ushbu qaydnomalarda inventarlash natijalari, ya’ni buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bo‘yicha ko‘rsatkichlar va inventarlash dalolat- nomalari ma’lumotlari o‘rtasidagi tafovutlarning barchasi aks ettiriladi. Ortiqcha va kam chiqqan qiymatliklarning summalari solishtirish qaydnomalarida ularning buxgalteriya hisobidagi bahosiga muvofiq yoziladi.
Inventarlash natijalarini rasmiylashtirish uchun yagona registr- lar qo‘llanishi mumkin, ularda inventarlash dalolatnomalari va solishtirish qaydnomalarining ko‘rsatkichlari birlashtiriladi. Budjet tashkilotiga tegishli bo‘lmagan, lekin buxgalteriya hisobida qayd etilgan boyliklarga alohida solishtirish qaydnomalari rasmiylash- tiriladi. Albatta, rasmiylashtirish vaqtida hisoblash va boshqa texni- ka vositalaridan foydalanib, shuningdek, qo‘lda yozilishi mumkin.
10.4.2.Inventarlash natijalarini rasmiylashtirish tartibi
Inventarlash va boshqa tekshirishlar paytida aniqlangan boylik- larning haqiqatda mavjudligi, buxgalteriya hisobi ma’lumotlaridan farqlari quyidagicha tartibga solinadi:
ortiqcha chiqqan asosiy vositalar, moddiy boyliklar, pul mablagiari va boshqa mol-mulk kirim qilinishi va tegishlicha xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy natijalariga yoki budjet tashkilotini moliyalashni (fondlarni) ko‘paytirishga qayd etilishi, keyinchalik ortiqcha chiqish sabablari va aybdor shaxslar aniqlanishi kerak;
belgilangan me’yorlar doirasida boyliklarning yo‘qolishi xo‘jalik yurituvchi subyektlar rahbarlarining farmoyishiga ko‘ra ishlab chiqarish va muomala chiqimlariga yoki budjet tashkilotini moliyalashni (fondlarni) kamaytirishga hisobdan o‘chiriladi.
Yo‘qolish me’yorlari haqiqatda kamomad aniqlangan taqdirdagina qo‘llanishi mumkin.
Bunda belgilangan me’yorlar doirasida boyliklarning yo‘qolishi boyliklar kamomadi qayta navlarga ajratishdagi ortiqcha mol bilan hisobga olgach belgilanishiga e’tibor beriladi. Agar belgilangan tartibda o‘tkazilgan qayta navlarga ajratish bo‘yicha hisobga olin- gandan keyin ham boyliklar kamomadi mavjud bo‘lsa, tabiiy yo‘qolish me’yorlari kamomad aniqlangan boyliklar nomi bo‘yicha- gina qo‘llanishi mumkin.
Tasdiqlangan me’yorlar bo‘lmagan taqdirda yo‘qolish me’yor- lardan ortiqcha kamomad sifatida qaraladi;
- yo‘qolish me’yorlaridan ortiqcha boyliklar kamomadi, shu- ningdek, boyliklar buzilishidan ko‘rilgan talafotlar aybdor shaxs- larga yuklanadi.
Suii’iste’moniklar oqibati bo‘lgan kamomad va talafotlar aniq- langanda tegishli materiallar kamomad va talafotlar aniqlansa, tergov organlariga berilishiga sabab bo‘ladi.
Boyliklarning yo‘qolish va boyliklar buzilishi tufayli talafotlar me’yorlaridan ortiqcha kamomadi, kamomad va buzilishlarning aniq aybdorlari aniqlanmagan hollarda, mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi to‘g‘risidagi nizomga muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan ishlab chiqarish va muomala chiqimlariga hisobdan chiqarilishi yoki budjet tashkilotida moliyalashni (fondlarni) kamaytirishga qayd etilishi mumkin.
Bunda boyliklarning yo‘qolish va boyliklar buzilishi tufayli tala- fotlar me’yorlaridan ortiqcha kamomadini hisobdan o‘chirishni rasmiylashtirish uchun taqdim etiladigan hujjatlarda ana shunday kamomad va talafotlarning oldini olish bo‘yicha qabul qilingan choralar ko‘rsatilishi kerak.
Inventarlash natijasida kamomad chiqqan budjet mablag‘lari hisobidan sotib olingan yoki sotib olinish manbasi noaniq bo‘lgan asosiy vositalar summasiga (agarda moddiy javobgar shaxsdan undirilsa) quyidagi buxgalteriya yozuvlari bo‘ladi.
hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi Debet: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
Debet: 231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning tegishlisi
Kredit: 01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
aybdor shaxsdan undiriladigan summaning budjet daro- madlariga hisoblanishi
Debet: 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar Kredit: 160 budjetga to‘lovlar bo‘yicha budjet bilan hisob- kitoblar
aybdor shaxs tomonidan tashkilot g‘aznasiga kamomad summasining to‘lanishi
Debet: 120 Milliy valutadagi naqd pul mablag‘lari Kredit: 170 Kamomadlarga doir hisob-kitoblar
kamomad summasini hisobvaraqqa kirim qilinishi Debet: 113 Boshqa budjetdan tashqari mablag‘lar Kredit: 120 Milliy valutadagi naqd pul mablag‘lari
mablag‘larni budjet daromadiga o‘tkazib berilishi
Debet: 160 budjetga to‘lovlar bo‘yicha budjet bilan hisob-kitoblar Kredit: 113 Boshqa budjetdan tashqari mablag‘lar Inventarlash vaqtida yuqoridagi yozishmalardan o‘zgacha bo‘lsa yoki boshqa hisobvaraqlar ishtirokida buxgalteriya yozuvlari mavjudligi aniqlansa bu ham inventarlash natijalariga o‘z ta’sirini o‘tkazadi.
Boyliklar buzilishi fakti to‘g‘risidagi xulosalar texnik nazorat bo‘limi yoki sifat bo‘yicha tegishli inspeksiyalardan olinishi kerak.
Tabiiy yo‘qolish me’yorlaridan ortiqcha boyliklar kamomadi va buzilishini hisobdan o‘chirishni rasmiylashtirish uchun taqdim etiladigan hujjatlarda tergov yoki sud organlarining aybdor shaxslar yo‘qligini tasdiqlaydigan yoki aybdor shaxslardan zarar undirilishi rad etilgan qarorlari yoki texnik nazorat bo‘limi yoki tegishli ixtisoslashtirilgan tashkilotlardan (sifat bo‘yicha inspeksiyalar va 194
hokazolardan) olingan boyliklar buzilishi fakti to‘g‘risida xulosa bo‘lishi kerak.
Aytaylik, inventarlash natijasida kamomad chiqqan asosiy vositalar summalariga nisbatan (agarda moddiy javobgar shaxsdan undirilmasa) unga quyidagi buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi:
hisoblangan eskirish summasini hisobdan chiqarilishi
Debet: 02-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Kredit:01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
Debet: 231, 241, 251, 261 yoki 271 analitik hisobvaraqlarning tegishlisi
Kredit:01-hisobvaraqning tegishli analitik hisobvaraqlari
Moddiy javobgar shaxslar aybi bo‘lmagan holda qayta navlarga ajratishda hosil bo‘lgan qiymatdagi kamomad farqiga inventarlash bayonnomalarida bunday farq aybdor shaxslarga kiritilmasligi xususida batafsil tushuntirish berilishi kerak.
Inventarlash natijalari inventarlash tugagan oydagi hisob va hisobotda, yillik inventarlashda esa yillik moliyaviy hisobotda aks ettirilishi kerak.
Hisobot yilida o‘tkazilgan inventarlashlar natijalari ma’lumotlari inventarlashda aniqlangan natijalar qaydnomasida umumlashtiriladi va aniqlangan boyliklar haqiqatda mavjudligi bilan buxgalteriya hisobi ma’lumotlari o‘rtasidagi tafovutlarni tartibga solish to‘g‘risi- dagi takliflar ko‘rib chiqish uchun budjet tashkiloti rahbariga taqdim etiladi.
|
| |
