g'aroyibot hajvi (grotesk)

umuminsoniy 
maqsad-manfaatlarning 
ustivorligi 
umuminsoniy 
qadriyatlar 
vositasida jahon xalqlari hayotidan tobora mustahkam o'rin egallab borayotgan 
ekan, insoniyatning mana shu bosh taraqqiyot yo'lini to'sadigan barcha chirik, 
eskirib qolgan, qotib qolgan narsalar, voqyea-hodisalar, odamlarning o'tkir va 
hayotchan masxara obyekti bo'lib qolaveradi desak, bu sohada ijod qilayotgan 
yozuvchi, musavvir, dramaturg, shoirlarga-masxara yaratuvchilarga ham ehtiyoj 
katta bo'ladi. 
Kulgili san'at turlari va xillari orasida hazil tuyg'usi (yumor) ham alohida 
o'ringa ega. Uning ishtirokisiz biror-bir kulgililik turi amal qila olmaydi, u eng 
buyuk qadriyat sifatini tashkil etib, unga moyillik ko'rsatgan odamlar, odatda, 
barcha ulug'vorlik, ahloqlilik, olijanoblilik his-tuyg'ularining naqadar buyuk va 
qadrli 
fazilatlar 
ekanligini 
ham 
chuqur 
anlaydilar. 
Hayot 
ikir-chikirlari, 
kamchiliklarini tanqid qilayotgan ijodkor hazil tuyg'usining yuksak sifat darajasida 
namoyon bo'lishi hamda shaxs ma'naviy yuksakligining ko'rsatkichi deb insonning 
nuqsonlar, kulgili tomonlarini faqat boshqalardagina emas, balki o'zida ham topa 
bilish va ko'ra bilish qobiliyatini ko'rsatadi. Hazil tuyg'usi o'zida tanqid bilan o'z-
o'zini tanqidni uzviy bog'laydi. U voqyelikka hissiy munosabatning alohida shakli 
sifatida masxarali komediya asarining tarkibiy qismi va ifoda vositasi burchini ham 
ado etishi mumkin. 
Hazil tuyg'usi va voqyelikka masxarali munosabat - bu kulgililikning har xil 
shakllaridir. Lekin hazil ham ijtimoiy-kulgili hayot tomonlarini masxara kulgisidan 
kam bo'lmagan darajada ochib berishga qodirdir. Faqat bunda hazil obyekti g'azablik 
qoralashdan ko'ra ko'proq achinish, yo'q qilib yuborishdan ko'ra ko'proq yordam 
ko'rsatish obyektiga aylanadi. Shekspir, Lope de Vega, Chexov kabi yozuvchilarning 
komediya asarlarida hazil tuyg'usi masxara kulgisidan ustun darajada ifodalangan, 
lekin shunga qaramay, ularning hazili o'tkir kuchga ega. 
Komediyaga inkor qilish, tanqid etish orqali ezgulik, yaxshilikni qaror 
toptirishda xizmat qiladi. Arastuning biz yuqorida keltirgan komediya eng tuban 
odamlarni o'z tasvir obyekti qilib belgilashi haqidagi fikri tarixiy cheklanganlik 
tabiatiga egadir. qadimgi yunoniylar Arastuning zaharli, achchiq masxaralari bilan 
bir qatorda o'z matni markazida kulgili niqoblar shovqin-suronlar bilan o'ra 
olingan, ajoyib-g'aroyib yosh yigitchalar joylashritilgan Menandr komediyalarini 
ham sevib tomosha qilar edilar. 
Shekspir komediyalari ham ko'proq ijobiy qaror toptirish tabiatiga ega bo'lib, 
masxara ularda ko'makchi vazifalarini bajaradi. Shekspir asarlarida kulgililik 
odamlarning oddiy tabiiy zaifliklari-kamchiliklarini nihoyat darajada mubolag'a qilish 
orqali keltirib chiqarilgan his-tuyg'ulari namunasi edi. 
Shekspir kulgisining hayotbaxsh ruhini xalq bayramlari, tomoshalari, 
yig'inlarining o'yin-kulgi hukmron bo'lgan xislatlaridan ildiz otgan hosila sifatida 

qarsak yanglishmagan bo'lamiz, chunki uning komediyalaridagi hazil va masxara 
uyg'unligi aslida asoratdan bo'shatilgan ijodiy kuchlarning mavj urish o'yinining 
ifodasidir. 
Shekspir komediyalarining markazida insonni ulug'laydigan, tabiiy va 
sog'lom tuyg'u bilan to'lgan sevgi turadi. Ularning ko'pchiligidagi kulgililik inson 
tabiatini buzadigan shartlilik, rasm-odatlar ustidan sevgi g'alabasi mavzui asosiga 
qurilgandir. Mana shu munosabat bilan istiqlol yo'lida amal qilayotgan o'zbek 
komediya san'ati uchun Shekspir badiiy an'analarining ahamiyati beqiyosdir. Haqli 
ravishda kulgining fosh etuvchi rolini ta'kidlar ekanmiz, uning kam ahamiyatli 
bo'lmagan boshqa qirralari tarbiyalovchi kulgi, ko'ngilni yumshatadigan va 
bo'shatadigan kulgi, achinish va mehr-shafqat ko'rsatish kulgisi, hayotbaxsh va 
do'stona kulgi ko'rinishlari mavjud ekanligini unutmasligimiz kerak. Kulgililikning 
barcha shakllari ular qanchalik erkin namoyon bo'lish imkoniyatlariga ega bo'lib 
borsalar, shunchalik ko'p ahamiyat kasb etadilar. Rivojlangan hazil tuyg'usi, 
hayotning kulgili tomonlarini nozik ilg'ab olish va fahmlash qobiliyati rivoji 
borgan sari shaxsning ma'naviy-ruhiy sog'lomligi hamda barkamolligi ko'rsatkichi 
bo'lib boraveradi. 

Download 1,42 Mb.