Samarqand – 2015




Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet30/57
Sana22.01.2024
Hajmi1,42 Mb.
#143422
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   57
Bog'liq
estetika a. i. safarov azimov sh

 
Ijtimoiy ongning boshqa shakllarida bo'lganidek, san'atda ham bilish va 
mafkura bir-biri bilan chirmashib, o'zaro bog'lanib ketgan. Turli tarixiy 
bosqichlarda va san'atning turli ko'rinishlarida bilish va mafkura o'zaro 
mutanosiblikda amal qiladi. San'atning bilish jarayonidagi burch-vazifasi badiiy 
adabiyot vositasida yaqqol ko'zga tashlanadi. San'at bilishning alohida turi sifatida 
mushohada etilganda, odatda, badiiy adabiyot asarlariga suyaniladi. Musiqaning 
bilish-anglash imkoniyatlari badiiy adabiyotga nisbatan biroz cheklanganligi 
ma'lum, lekin voqyelikni alohida noziklik, sezgirlik, samimiylik ruhida in'ikos 
etishda musiqaning ahamiyati katta, u odamlarning ruhiy holatini, ichki dunyosini
kechinmalarini, his tuyg'ularini betakror nozik ohang-kuylarda ifodalaydi. Xuddi 
shunga o'xshash burch-vazifani me'morchilik ham bajaradi. Odamlar ehtiyojlarini 
qondirish bilan bog'liq san'at turi bo'lgan me'morchilikda davr xususiyatlari va 
belgilari, odamlar maishiy hayoti, did-farosatlari, umid-orzulari aks etadi. 
Ijtimoiy ongning har bir muayyan shakli voqyelikning bir tomonini aks 
ettiradi. San'at ijtimoiy ong shakli sifatida voqyelikni badiiy bilish-anglash 
jarayonida uning voqyelikni badiiy tasvirli shaklda anglash manbalaridan biri bo'lib, 
inson maydonga chiqadi. Insonni in'ikos etish, bilish-anglash masalalari bilan 
fanning juda ko'p sohalari shug'ullanadi, lekin inson muammosiga san'at va fan 
sohalari turlicha yondoshadilar. Insonni atroflicha o'rganish jaryonida tabiiy va 
ijtimoiy fan tarmoqlari ham mushohada etadilar; Masalan, tabiiy fanlar insonni 
biologik mavjudot sifatida o'rganib in'ikos etsa, ijtimoiy fanlar insonni shaxs sifatida 
tahlil qiladi. Ammo, ijtimoiy fanlar ham inson shaxsiga o'z vazifalari nuqtai 
nazaridan 
yondoshadilar: 
ruhshunoslik 
insonning 
ichki 
dunyosini, ruhiy 
kechinmalarini o'rganadi: iqtisod nazariyasi insonga muhim ishlab chiqaruvchi kuch 
sifatida qaraydi: siyosatshunoslik insonning siyosiy munosabatlar jarayonidagi o'rni 


masalasi bilan shug'ullanadi: ahloqshunoslik insonni xulq-atvori qoidalari bilan 
birga tadqiq etadi: estetika-insonning voqyelikka estetik munosabatini ochib beradi 
va h. 
Fan va texnika inson hayotida qanday ulkan ahamiyat kasb etishidan qat'iy 
nazar, san'atda ustivor ahamiyatli maqomga ega bo'lishi mumkin emas. San'atda 
fan odamlar uchun yaratiladigan insoniy faoliyat timsoli bo'lib xizmat qiladi. 
Mabodo ilmiy-texnik, ekologik, boshqaruv muammolari, his-tuyg'ulari, ma'nodan 
mahrum etilsa, u yerda san'at bo'lmaydi. San'at hissiyotlar, tuyg'ular bilan tirik, u 
hissiy ta'sir etish, ibrat ko'rsatish, tarbiya berish qudratiga egadir. 
San'atda inson hamma vaqt ham bevosita ifodalanmaydi. Masalan, 
san'atning manzara tasviri yoki natyurmort turida inson qiyofasi ifodalanmaydi. Bu 
hol inson mazkur san'at asarlarida aks etmaydi, degan emas. Manzara tasviri inson 
his-tuyg'ularining eng nozik va eng jozibali qirralarini namoyon etadi. Masalan, 
O'rol Tansiqboyev, Ne'mat Qo'ziboyev, Rahim Axmedov, Ro'zi Choriyev kabi 
musavvirlarning manzarali tasvir asarlari orqali insonda yorqin mayuslik, beozor 
shodlik, tashvishli ehtiros, ko'tarinki ruh, hayotbaxsh orzu-umidlar, ijodkorlik va 
yaratish his-tuyg'ulari uyg'otadi. Bu asarlarda insonda his-tuyg'ular, xilma-xil 
kechinmalar qo'zg'ab, inson diliga, uning ruhiga ta'sir o'tkazish bilan san'at va 
inson yaxlitligini, hamohangligini paydo qiladi. 
Shunday qilib, san'at nafaqat insonning o'zini, balki uning idrok etishi 
mumkin bo'lgan barcha narsalarni, voqyea-hodisalarni aks ettirib, hissiy tuyg'u 
keltirib chiqaradi. san'at insonni bevosita aks ettirmasada, biro narsaga inson 
munosabatini faol ifodalaydi, biror narsani inson mezoni bilan baholaydi. 
Baholashda esa hamisha inson mohiyatini anglashga qaratilgan bilish holati 
mavjuddir. San'at narsalarda, tabiat hodisalarida inson uchun ahamiyatli bo'lgan 
ma'no izlaydi, qidirib topadi va ishga soladi. San'at voqyelikning har qanday 
hodisasida ijtimoiy ma'no paydo qiladi. 
San'atning ijtimoiy hayotda tutgan o'rnini belgilash ko'p jihatlardan uning 

Download 1,42 Mb.
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   ...   57




Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish