Dorbozlik, qiziqchilik va sirk tomoshasi




Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet40/57
Sana22.01.2024
Hajmi1,42 Mb.
#143422
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   57
Bog'liq
estetika a. i. safarov azimov sh

 
Dorbozlik, qiziqchilik va sirk tomoshasi ham eng qadimiy san'at turlaridan 
bo'lib, ular keng xalq ommasi e'zoziga sazovor bo'lgan. 
Sirk artisti qiyofa mag'ziga kirib borishga intilmaydi, ba'zi «xavf-xatar»larni 
yengib o'tish orqali mahoratini namoyish etadi. Sirk san'atida g'aroyib 
moslamalarda 
hunar 
ko'rsatish 
(ekssentrik) 
va 
qiziqchilik-masxarabozlik, 
murakkab badantarbiya san'ati (akrobatika) va jonivorlarni o'rgatish (dresirovka) 
bir-biri bilan chatishib ketadi. Bular sirk artistidan epchillik talab etadi. Bu san'at 
turi ajoyib-g'aroyib hunar ko'rsatish va voqyelikni mubolag'alar tarzida 
o'zlashtirishga moyildir. 
Sirk san'ati asosini navbat mavzusi (nomer) tashkil qiladi. U mustaqil estetik 
qiymatga ega bo'lib, sirk dasturining tarkibiy qismidir. Sirk tomoshalari xilma-xil 
san'at ko'rinishlarini jamlab namoyon etadi. Shu bois sirk turli yoshdagi did -farosatli 
odamlarning sevimli tomoshasi bo'lib qolgandir. 
Hozirgi badiiy madaniyat tizimida kino muhim o'rin tutadi. Bir vaqtlar 
ko'cha maydonlarida mohirlik bilan namoyish qilingan o'yin-kulgi va ko'z 
boylag'ich ko'rinishlaridan boshlab, hozirda murakkab hayotiy ziddiyatlar va 
munosabatlarni aks ettirayotgan kino san'ati XX asr fan-texnika taraqqiyoti 
mo'jizasiga aylandi. Kino faqat ilmiy-texnik taraqqiyot mevasi bo'libgina qolmay, 
balki fan-texnika namoyon bo'lishining shakllaridan biridir. Kino san'ati 
kinematografik texnika namoyon bo'lish shakllaridan biridir. 
Kino san'atining texnik asosini suratga tushirish (fotografiya) va kinokamera 
tashkil etadi. Ular hayotning xilma-xil ko'rinishlarini badiiy o'zlashtirish orqali 
kino asarining vazifasini ado etadi. 
Kinoning texnik vositalari (oddiy kinokamera, harakatlanuvchi kinokamera
ovoz, rang, fazoli ovoz, keng ekran, o'ta sezgir kinoplyonka, hajimli tasvir) 
maishiy hayot sohalarining chuqur qatlamlarini aks ettirish imkoniyatiga egadir. 
Kino boshqa san'at turlari, xillari, ko'rinishlari ifoda vositalaridan qorishma 
hosil qiladi. Kinoda adabiyot asari-kinossenariyga, teatr-kinoaktyor san'atiga, 
musiqa-filmning vazn-ohangiga aylanadi, musavvirlik-film tasviriy yechimiga asos 
bo'ladi va h. Shu tariqa kino qiyofasi o'zida boshqa san'at xossalarini jamlab, 
ularning muhim xususiyatlarini yangi sifat darajasiga ko'taradi. 
Kino san'atiga adabiyot ta'siri juda kuchli. Yetuk adabiy manba yetuk kinofilm 
yaratish garovidir. Kinofilm dramatik asarga nisbatan qilinganda romanga yaqin 
turadi. Kinossenariy asosini dramtik to'qnashuvlar va ziddiyatlar tashkil etsada, kino 
romanga qiyos qilinganda voqyelikni keng qamrovli aks ettirishi jihatidan epik 
adabiyotga yaqinlashadi. Kino san'atida fazo va harakat erkin ifodalanadi, qiyofalar 
uzoq muddatda rivojlanadi, voqyea va inson ichki dunyosi tabiiy qo'shilib ketadi. 
Ana shu xususiyatlari bilan adabiyotning roman janrini eslatadi. Ssenariy yangi 
adabiy ijod mahsuli hisoblanadi. 


Kino san'ati tasviriy san'atning musavvirlik, haykaltaroshlik, me'morchilik 
turlaridan ham keng foydalanadi. Film harakatni tekislikda ifodalaydi, u harakatdagi 
tasvir san'ati sifatida hamfazo, ham iyezoniga egadir. 
Hozirgi kino san'ati bir qator ifoda vositalari orqali vujudga keladi. Masalan, 
kinoda yorug'lik muallifning voqyelikka munosabatini namoyon qiladi, kayfiyat 
vujudga keltiradi, hodisa ichki holati haqida tasavvur hosil qiladi, qahramon ruhiy 
holati va tuyg'ularini ifodalaydi. 
Kino san'atida rang tobora katta ahamiyat kasb etmoqda. Rangli film 
mavzui, mazmuni, badiiy rejasi ta'sirchan quvvatga ega bo'lib, bir necha rang va 
oq-qora tasvirning o'ziga xos tomonlari bor. Hozir rangli kino asosiy o'rin egallab 
olganligini eslatib o'tish zarur. 
Kino ovoz bilan tirik. Ovozli kino inson bilish imkoniyatlarini kengaytiradi. 
Kino va teatr san'atda ovoz-so'z bir xil maqomga ega emas. Teatrda so'z eng 
muhim ifoda vositasi bo'lsa, kinoda so'z yordamchi xususiyatga ega. Kino uchun 
tomoshali harakat eng muhim xususiyatidir. 
Kinoda qahramonning nigohi, yirik tasvirda ko'rsatilgan ayolning sezilar-
sezilmas yelka qisishi, yoki barmoqlaring titrab turishi, ichki kechinmalarini har 
qanday so'z-iboralar orqali ifodalashdan ko'ra, tasvir orqali ko'rsatish afzaldir. 
Kinoda so'z harakatni takrorlab tursa, ko'rsatish mumkin bo'lgan holatlarni hikoya 
qilsa, filmning zerikarli va o'ta cho'zilgan bo'lishi tabiiydir. 
Kino va teatr bir-biriga juda yaqin bo'lib, ikkalasi ham adabiyot zaminida 
vujudga keladi. Shu ma'noda ularni «ikkilamchi» (adabiyot birlamchi) san'at turi, 
deyish mumkin. qorishmalik kinoga ham, teatrga ham xos. Ikkalasi ham fazo va 
vaqt mezoniga bo'ysunadi va aktyor o'yini bilan bog'liq. 
Kino o'z mavzuiga, ifoda vositalariga ega bo'lib, uning asosiy o'zagini 
kinematografik harakat tashkil qiladi. Bu harakat kinokadr ichidagi va kadrlar 
birikmasi (montaj) orqali hosil qilingan harakat majmui hisoblanadi. 

Download 1,42 Mb.
1   ...   36   37   38   39   40   41   42   43   ...   57




Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Dorbozlik, qiziqchilik va sirk tomoshasi

Download 1,42 Mb.
Pdf ko'rish