Avtomatik rostlash sistemalariga qo’yiladigan talablar

33 
Avtomatik rostlash sistemalarining statik va dinamik xossalari ulardagi 
tarkibiy elementlarning harakteristikalari orqali aniqlanadi. 
Element yoki sistemaning statik harakteristikasi deb o’rnatilgan rejim 
jarayonidagi chiqish va kirish parametrlarining nisbatiga aytiladi. Bu nisbat 
analitik yoki grafik metod bilan ifodalanadi va hisoblash yoki tajriba usullari bilan 
aniqlanadi. 
Chiziqli va chiziqli bo’lmagan tizimlarning statik harakteristikalari mavjud 
bo’lib ular chiziqli tenglamalar orqali to’g’ri chiziq bilan tasvirlansa, ular 
tizimning chiziqli statik harakteristika hisoblanadi. Chiziqli statikaga ega bo’lgan 
element (yoki sistema) chiziqli element (yoki sistema) deyiladi. Agar o’rnatilgan 
ish rejimida zvenoning tavsifi chiziqli bo’lmagan tenglama orqali berilsa va 
harakteristikasi egri yoki siniq chiziqlar bilan tasvirlansa, bu zveno chiziqli 
bo’lmagan harakteristikaga  ega bo’ladi. Tizimni ishlash davrida hosil bo’ladigan 
lyuft va quruq ishqalanishlar uni statik harakteristikalarini chiziqli bo’lmagan 
ko’rinishga olib keladi. Bu o’z navbatida chiziqli bo’lmagan avtomatik 
sistemalarni hisoblashni murakkablashtiradi. 
Sistemaning statik harakteristikasini analitik usulda aniqlashda uning 
turg’unlik holati uchun energetik va moddiy balans tenglamalari to’zi ladi. Balans 
tenglamalaridan noma’lum kattaliklar topilib, ARS dagi rostlanuvchi ob’ekt yoki 
zvenoning chiqish va kirish parametrlarining nisbati aniqlanadi. 
Ob’ektning statik harakteristikasini tajriba orqali aniqlashning aktiv va 
passiv usullari mavjud. Aktiv usulda modda yoki energiya’ni ob’ektga uzatuvchi 
liniyada o’rnatilgan ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organi yordamida 
ob’ektning bir necha muvozanat holati birin-ketin o’rnatiladi, bunda kattalikning 
kirish qiymati har hil bo’lib, tegishli chiqish koordinatalari o’lchanadi. Olingan 
ma’lumotlarga ko’ra to’zi lgan grafikdan ob’ektning kuchayish koeffisienti 
aniqlanadi. Ob’ektning chiqish kattaligi, odatda, bir necha kirish kattaliklariga 
bog’liq, bu holda statik harakteristikalar to’plami har bir kanal bo’yicha aniqlanadi. 
Statik harakteristikani eksperimental aniqlashning passiv usuli ehtimollik 
nazariyasi va matematik statistikaga asoslangan. Bu usulni qo’llab, ob’ektlarning 

34 
normal ekspluatasiyasi sharoitlarida kirish va chiqish kattaliklarining o’zgarishi 
haqida juda ko’p ma’lumotlar to’planadi. Statistik material tegishli algoritmlar 
bo’yicha ishlanadi. Bu sermehnat masala bo’lib markazlashtirilgan kontrolning 
informasion sistemasi yoki EDM yordamida yechilishi mumkin. 
ARS ning faqat statik harakteristikasini bilishning o’zi kamlik qiladi, uning 
dinamik harakteristikasini ham bilish zarur.
Element yoki sistemaning dinamik harakteristikasi deb, vaqt o’tishi bilan 
chiqish kattaligining o’zgarishi o’rnatilgan rejimda bo’zi lish davridagi kirish 
kattaligining o’zgarishiga bog’liqligigi tushiniladi. Kirish kattaligining o’zgarishi 
turlicha bo’lishi rostlanuvchi ob’ektning dinamik harakteristikalarini ifodalovchi 
grafiklarniham turlicha bo’lishiga odib keladi. 
Element va sistemalarning dinamik harakteristikalarini solishtirish 
maqsadida 
kirish 
kattaliklari 
o’zgarishining 
namunali 
qonunlaridan 
foydalaniladi.Tizimlarni dinamik harakteristikalari analitik usullar bilan ham 
aniqlanadi. Dinamik hususiyatlar analitik ravishda differensial tenglamalar orqali 
tavsiflanadi. Agar sistema yoki bir zvenoning harakati mustaqil o’zgaruvchilarning 
yakuniy miqdorda borliq bo’lsa, u parametrlari mujassamlangan ob’ekt bo’ladi. 
Bunday 
ob’ektlarning erkinlik darajasi miqdori sistemaning mustaqil 
o’zgaruvchilari miqdoriga teng. Bu sistemalarning dinamik hususiyatlari tavsifi 
to’liq hosilali tenglamalar orqali beriladi. 

Download 8,74 Mb.