|
ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕBog'liq sharq-mutafakkirlarining-pedagogik-qarashlari-orqali-bo-lajak-pedagoglarda-tayanch-manaviy-kompetensiyalarni-rivojlantirishЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2022, 12 (121)
butun dunyoga yoyildi.Xorazmiy xindlarning
falakiyot jadvallarini tahlil etib, «Xorazmiy ziji»
nomi bilan mashhur astronomik jadvallar tuzdi
1
.
Abu Nasr Forobiyning «Fozil odamlar
shahri», «Baxt-saodatga erishuv to’g’risida»,
«Ixso al-ulum», «Ilmlarning kelib chiqishi», «Aql
ma’nolari to`g`risida»
2
, kabi asarlarida alloman-
ing ijtimoiy-tarbiyaviy qarashlari ifoda topgan.
Uning pedagogik qarashlarida quyidagilarni
ko`rish mumkin. Biz bilamizki, Forobiy birin-
chi bo’lib ta’lim va tarbiyaga ta’rif bergan. U
insonda go`zal fazilatlar ikki yo`l – ta’lim va
tarbiya yo`li bilan hosil qilinadi. Ta`lim naz-
ariy fazilatlarni birlashtirsa, tarbiya esa tug`ma
fazilat – nazariy bilimlar va amaliy kasb-hunar,
xulq-odob fazilatlarni birlashtiradi, ta`lim so`z
va o`rganish bilan, tarbiya esa amaliy ish, tajriba
bilan amalga oshiriladi, deydi. Har ikkalasi bir-
lashsa, yеtuklik namoyon bo`ladi, ammo bu
yеtuklik bilim va amaliy ko`nikmalarni qay dara-
jada o`rganganligiga qarab paydo bo`ladi, deb
ko`rsatadi. Ta’lim-tarbiya ikki yo’l bilan amalga
oshiriladi: qanoatbaxsh, ilhomlantiruvchi so’zlar
va majbur etish. Har kimki ilm, hikmatni desa,
uni yoshligidan boshlasin, so’zining ustidan
chiqsin, yomon ishlardan saqlanadigan bo’lsin,
xiyonat, makr va hiylalardan uzoq bo’lsin, diyo-
natli bo’lsin, ilm va ahli ilmdan mol-dunyosini
ayamasin. Inson yaxshi tarbiya ko’rmagan va tur-
mushda yaxshi tajriba orttirmagan bo’lsa, u ko’p
narsalarni nazarga ilmay va ulardan jirkanadi.
Bunday narsalar unga noo’rin bo’lib ko’ringan
narsalar zaruriy bo’lib chiqadi deb o`z asarlarida
har bir shaxsda ma`naviy axloqiy fazilatlarni rivo-
jlantirish har bir davr uchun eng dolzarb masala
ekanligini ta`kidlaydilar.
“Forobiy axloqiy fazilatlar deganda bilim-
donlik, donolik va mulohazali bo`lish, vijdonlilik,
kamtarlik, ko`pchilik manfaatini yuqori qo`yish,
haqiqat, ma`naviy yuksaklikka intilish, adolatlilik
kabi xislatlarni tushunadi. Ammo bu xislatlarning
ehg muhimi har bir insonning bilimli, ma`rifatli
bo`lishidir. Shuning uchun ham Forobiy axloq
1
Al-Xorazmiy Muhammad ibn Muso. Tanlangan asarlar,
“Aljabr va al muqobala hisobi haqida qisqa kitob”. -
Toshkent, 78 bet.
2
K. Hashimov, S.Nishonova “Pedagogika tarixi” Toshkent-
2005y. 81-bet.
tushunchasiga aql bilan uzviy bog`liq holda,
tafakkurga asoslangan axloq sifatida qaraydi”
3
.
Haqiqatdan ham Abu Nasr Forobiy o’rta
asr davri ilm – fani taraqqiyotiga katta hissa
qo’shgan olim, Forobiy tabiiy, ilmiy va ijtimoiy
bilimlarning barcha sohalarida ilmiy ish olib bor-
gan. Forobiy o’zidan keyin juda boy ilmiy meros
qoldirgan. Falsafa, musiqa, filologiya va boshqa
tabiiy, ilmiy bilimlarning turli sohalarida asarlar
yaratgan.
“Forobiy inson baxt – saodatga erishuvi
uchun ularni baxtli – saodatli qila oladigan
jamoa rahbari bo’lishi kerak deydi. U fozil sha-
harni boshqaradigan Hokim tabiatdan: 1 – sog’
– salomat bo’lib, o’z vazifasini bajarishda hech
qanday qiyinchilik sezmasligi; 2 – tabiati nozik,
farosatli; 3 – xotirasi mustahkam, 4 – zehni
o’tkir, 5 – o’z fikrini tushuntira oladigan notiq,
6 – bilim-ma’rifatga havasli, 7 – taom yeyishda,
ichimlikda, ayollarga yaqinlik qilishda ocho-
fat emas, aksincha, o’zini tiya oladiga bo’lishi
(qimor yoki boshqa o’yinlardan) zavq, huzur
olishdan uzoq bo’lishi, 8 – haq va haqiqatni,
odil va haqgo’y odamlarni sevadigan, yolg’onni
va yolg’onchilarni yomon ko’radigan, 9 – o’z
qadrini biluvchi va oriyatli bo’lishi, 10 – mol
dunyo ketidan quvmaydigan, 11 – adolatpar-
var, 12 – qat’iyatli, sabotli, jur’atli, jasur bo’lishi
muhimligini qayd etadi. Forobiy bu fazilatlarni
har bir yetuk insonda ko’rishni istaydi.
Forobiy o’zining fozil jamoasida odamlarni
turli belgilarga qarab guruhlarga bo’ladi. Bunda
u, kishilarning diniy mashabiga, millatiga, irqiga
qarab emas, balki tabiiy xususiyatlariga, qobili-
yatlariga, aqliy iqtidoriga, bilim ko’nikmalariga
e’tibor berishlik zarur deydi. U o’zning “Baxt sao-
datga erishuv yo’llar haqida risola” asarida “Dav-
latning vazifasi insonlarni baxt – saodatga olib
borishdir, – deb yozadi. U, – bu esa ilm va yaxshi
axloq yordamida qo’lga kiritadi”. Forobiy dav-
latni yetuk shaxs boshqarishi lozim daydi; yani
jamoani idora etuvchi adolatli, dono bo’lishi,
qonunlarga rioya etishi va qonunlar yarata oli-
shi, kelgusini oldindan ko’ra bilishi, boshqalarga
g’amxo’r bo’lishi lozim deydi”
4
.
3
K. Hashimov, S.Nishonova “Pedagogika tarixi” Toshkent-
2005y. 82-bet.
4
Abu Nasr Forobiy. Fozil odamlar shahri. - Toshkеnt,
Abdulla qodiriy nomidagi xalq mеrosi nashriyoti, 1993.
32
ТАЪЛИМ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ
|
| |
