36
belgilangan talabga javob beradigan xolatga keltiradi. Misol uchun sutdan
turli texnolo-giyalar orkali katik, tvorog, smetana, yog‘ va boshqa sut
mahsulotlarini olish mumkin. Agar boshlang‘ich xom ashyo sifatida
axborot olinsa, ushbu axborotga ishlov
berish natijasida axborot
mahsulotinigina olish mumkin. Ushbu xolda xam «texnologiya»
tushunchasining ma’nosi saqlanib qolina-di. Faqat unga «axborot» sо‘zini
qо‘shish mumkin. Bu narsa axborotni qayta ishlash natijasida moddiy
mahsulotni emas, balki axborotnigina olish mumkinligini aniqlab turadi.
Тexnologiyani quyidagicha ta’riflash mumkin. Тexnologiya — bu
sun’iy ob’ektlarni yaratishga yunaltirilgan jarayonlarni boshqarishdir.
Kerakli jarayonlarni kerakli yunalishda borishini ta’minlash uchun yaratil-
gan shart-sharoitlar qanchalik yaxshi tashkil etilganligi texnologiyaning
samaradorligini bildiradi. Bu yerda tabiiy jarayonlar nafaqat moddaning
tarkibi, tuzilishi va shaklini о‘zgartirish maqsadida,
balki axborotni qayta
ishlash va yangi axborot xosil qilish maqsadida xam boshqariladi. Shuning
uchun axborot texnologiyasini quyidagicha ta’riflash mumkin.
Axborot texnologiyasi - bu axboriy ma’lumotni bir kо‘rinishdan ik-
kinchi, sifat jixatidan yangi kо‘rinishga keltirish, axborotni yig‘ish, qayta
ishlash va uzatishning usul va vositalari majmuasidan foydalanish
jarayoni-dir.
Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasining maqsadi insonning
talabini qondiradigan yangi mahsulot ishlab chiqarishdan iborat.
Axborot
texnologi-yasining maqsadi esa insonning biror-bir ishni bajarishi uchun
zarur bо‘lgan, uni taxlil etish va u asosida qaror qabul qilishi kerak bо‘lgan
yangi axborotni ishlab chiqarishdan iborat. Тurli texnologiyalarni qо‘llab,
bitta moddiy resurslardan turli mahsulotlar olish mumkin. Хuddi shu
narsani axborot texnologiyalariga nisbatan xam aytish mumkin. Misol:
matematika-dan nazorat ishini bajarganda xar bir о‘quvchi boshlang‘ich
axborotni qayta ishlash uchun uzining bilimini qо‘llaydi. Masalaning
yechimi bо‘lgan yangi axborot mahsuloti, о‘quvchi tanlay olgan masalani
yechish texnologiyasi, usuliga bog‘lik.
Moddiy ishlab chiqarishda turli maxsus jihozlar, stanoklar, uskunalar
va boshqalar ishlatiladi. Axborot texnologiyalari uchun xam uzining
«uskunalari», vositalari mavjud.
Bular kseroks, telefaks, faks, skaner va
37
boshqa vositalardir. Bu vositalar orqali axborotga ishlov berilib, о‘zgartiri-
ladi. Hozirgi paytda axborotga ishlov berish uchun kompyuterlar va kom-
pyuter tarmoqlari keng qо‘llanilmokda. Axborot texnologiyasida kompyu-
terlar va kompyuter tarmoqlarining qо‘llanishiga urg‘u berish maqsadida
kо‘pincha kompyuter va kommunikatsion texnologiya xaqida gapirishadi.
Axborot texnologiyasi uzi uchun asosiy muxit bо‘lgan axborot
tizimlari bilan bevosita bog‘likdir. Chunki axborot
texnologiyasi axborot
tizimlarida mavjud bо‘lgan ma’lumotlar ustida bajariladigan turli xil
murakkablikdagi operatsiyalar, amallar va algoritmlarni bajarishdan iborat
bо‘lgan tartiblashtirilgan jarayondir.
Axborot texnologiyalari jamiyat axborot resurslaridan oqilona
foydalanishning eng muxim usullaridan biri bо‘lib, xozirgi vaqtga qadar
bir necha evolyutsion bosqichlarni bosib о‘tdi.
Ana shu bosqichlarga qisqacha tо‘xtalib о‘tamiz.
1-bosqich. XIX asrning ikkinchi yarmigacha davom etgan. Bu
bosqichda «Qо‘llik» axborot texnologiya taraqqiy etgan. Uning vositasi:
pero, siyoxdon, kitob.
Kommunikatsiya, ya’ni aloqa odamdan odamga
yoki pochta orkali xat vositasida amalga oshirilgan.
2-bosqich. XIX asrning oxiri, unda «Mexanik» texnologiya rivoj top-
gan. Uning asosiy vositasi yozuv mashinkasi, arifmometr kabilardan
iborat.
3-bosqich. XX asr boshlariga mansub bо‘lib, «Elektromexanik»
texnologiyalar bilan fark kiladi Uning asosiy vositalari sifatida telegraf va
telefonlardan foydalanilgan. Bu bosqichda axborot texnologiyasining
maqsadi xam uzgardi. Unda asosiy urKu
axborotni tasvirlash shaklidan,
uning mazmunini shakllantirishga kuchirildi.
4-bosqich. XX asr urtalariga tug‘ri kelib, «Elektron» texnologiyalar
qо‘llanilishi bilan belgilanadi. Bu texnologiyalarning asosiy vositasi
EUMlar va ular asosida tashkil etiladigan avtomatlashtirilgan boshqarish
tizimlari va axborot izlash tizimlaridir.
5-bosqich. XX asr oxiriga tug‘ri keladi. Bu bosqichda «Kompyuter»
texnologiyalari tarakkiy etdi. Ularning asosiy vositasi turli maqsadlarga
muljallangan dasturiy vositalarga ega bо‘lgan shaxsiy kompyuterlardir. Bu
bosqichda kundalik turmush, madaniyat va boshka soxalarga muljallangan
