Shukurov akmal uktamovich iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari

42 
kiritish yо‘li bо‘yicha; umumiy taklif bо‘yicha; emitent bо‘yicha 
tasniflanadi.
Bank kartalari- bu banklar chiqaradigan va mijozlar orasida jalb etish 
uskunasi sifatida foydalaniladigan moliyaviy kartalar. Bunda ular: shaxsiy 
kartalar; boshqa banklar (mahalliy va xorijiy); turli tо‘lov tizimlari 
kartalari (milliy va xalqaro — Visa, EuroCard/MasterCard va boshqalar) 
kartalarini chiqarish va/yoki tarqatishlari mumkin.
О‘zbekiston hududida bank kartalari emissiyasi kredit tashilotlari 
orqali amalga oshiriladi. Bank kartalari sotuvchilarga tovar va qо‘shimcha 
xizmatlar imonini beradi. Ular sotuvchiga kreditni xaridorga “bank qо‘li” 
bilan taqdim etishga imon beradi. Bunda sotuvchi о‘z pullarini bandan 
xaridor sotib olingan narsaga pul tо‘lashi bilanoq kechikmasdan oladi. 
Shunday ekan, kartalar bankdan kreditni bevosita “xorijga” iste’molchiga 
xizmat qilish bilan kiritishga imkon beradi.
Bunda bankning foydasi foydalanuvchiga taqdim etilgan karta orqali 
kredit hisobiga foiz olish, hisob-kitob bо‘yicha operatsiya amalga oshirish 
hisobiga komissiya olish, mijozlar pul vositalarini, jumladan, minimal 
pasaymagan qoldiq sifatida jalb etishdan iborat.
Tо‘lov tizimining ishtirokchiga munosabati tashkiloti ikki rejim: off-
line rejimi va on-line rejimini kо‘rib chiqishi mumkin.
offline rejimi. Protsessing markazga ulangan rejimli bank-emitent 
uchun eng kо‘p oddiy va arzon hisoblanadi. Bank protsessing markazga 
о‘z mijozlariga karta bо‘yicha tranzaksiyani avtomatlashtirishga ruxsat 
beradi.
Bank AHM protsessing markazida joylangan bankning ma’lumotlar 
bazasida о‘zgartirishlar kiritish haqidagi topshiriqqa tayyorgarlikni 
ta’minlovchi dasturni qо‘llaydi (mustaqil ishlab chiqilgan, buyurtma qilin-
gan yoki tayyor sotib olingan). Protsessing markazga muvofiq о‘rnatilgan 
muddatda ban о‘z mijozlari operatsiyalari haqida hisobot oladi. Avtomat-
lashtirish uchun javobgar protsessing markazga yuklangan.
Bunday sxemalarning oddiy va yuqori bо‘lmagan narxiga qaramay, 
uni qо‘llovchi bank mijozlar hisob-kitobini tezkor boshqarish dastagini va 
bankda ularga xizmat qilish epchilligini yо‘qotadi, shunda mijoz hisobga 
faqat karta yordamida kira oladi, ma’lumotlarning protsessing markaz 

43 
bazasiga kelib tushishi esa bir necha soat vaqtni tashkil etadi. Shunday 
qilib, bank mijozlar bilan bog‘liq barcha operatsiyalar haqida uni 
tugatgandan sо‘ng bir kun о‘tib ma’lumotga ega bо‘ladi.
Online rejimi. Bu rejimda bank ixtisoslashtirilgan jihozlar va dasturiy 
ta’minot bilan qо‘rollanadi, ma’lumotlarni uzatish tarmog‘iga ulanadi yoki 
protsessing markazga ajratilgan kanal orqali birlashadi. Bank karta ma’lu-
motlar 
bazasi, 
hisob 
va 
qoldiqlarni 
mustaqil 
kiritadi 
hamda 
tranzaksiyaning protsessing markazidan kelib tushganlarni faollashtiradi. 
Bu holatda bank mijozlar hisobini boshqarishga, ularga hisobga kirish 
uchun turli moliyaviy uskunalardan foydalanishga va real vaqt rejimida 
uni debetga yozib qо‘yishga imkon berishga ega bо‘ladi. Bundan tashqari, 
bank (kartalarni tezkor bloklash) hisobni yopishi ham mumkin.

Download 4,32 Mb.