Nazorat savollari va topshiriqlar

70 
Ma'lumotlar qayta ishlash uchun kompyu-tеrga kiritilishidan oldin, 
ma'lumotlar qayta ishlashga moslashtirilishi lozim. 
Avtomatlashtirilgan xisob shaklida xujjatlar aylanishi xam shu 
shaklga moslashgan xolda tuzilishi lozim. Ma'lumotlarni qayta ishlashag 
mо‘ljallangan dasturlarni tayyorlash, ularni xо‘llashga doir tеxnologik va 
qо‘llash kо‘rsatmalari xam ushbu shakldagi boskichlardan xisoblanadi. 
Ishlab chiqilgan dasturga kо‘ra, ma'lumotlar xisoblash markazi (XM) yoki 
avtomatlashtirilgan ish joyi (ARM)da buxgaltеriya xodimi turli mazmun-
dagi xisob rеgistrlarini oladi. Dasturda ishlab chiqilganiga kо‘ra, bu xisob 
rеgistrlari jurnal-ordеrlar, vеdomostlar, kitoblar, kartochkalar va boshqalar 
bо‘lishi mumkin.Xо‘jalik yurituvchi sub'еktlar buxgaltеriya xisobi qaysi 
shaklidan foydalanishni mustaqil ravishda bеlgilaydilar va bunda ular 
xisob-kitob ishlarini xajmi, xisob xodimlarini soni, malakasi va boshqa 
omillarni e'tiborga oladilar.Xо‘jalik yurituvchi sub'еktlar xо‘jalik 
faoliyatlari xisobini yuritishda buxgaltеriya xisobining qaysi shakllaridan 
foydalanishlaridan 
qat'iy 
nazar, 
О‘zbеkiston 
Rеspublikasining 
«Buxgaltеriya xisobi tо‘g‘risi-da»gi qonuniga va boshqa tеgishli mе'yoriy 
xujjatlarga va kо‘rsatmalariga rioya etishlari shart. 
Xо‘jalik yurituvchi subyektni tashkil etilgandan sо‘ng uni faoliyatini 
yuritish bо‘yicha nafaqat tashqi me’yoriy xujjatlardan balki korxonaning 
о‘z xususiyatidan kelib chiqqan xolda ichki xujjatlar majmuasiga xam 
rioya etiladi. Bu tizimni tashkil qilishdan maqsad tashqi me’yoriy-xuquqiy 
xujjatlar majmuasi asosida korxona о‘zi uchun qulay va oson,lekin mavjud 
qonun doirasidan chetga chiqmagan xolda yaxlit bir ichki me’yoriy-
xujjatlar majmuasini о‘zida qо‘llaydi. 
Xо‘jalik yurituvchi subyektlarning yillik hisoboti, yig‘ma hisoboti, 
ularga berilgan tushintirish xatlari, yillik buxgalteriya hisobotini ishlab 
chiqish va uning tahlili bо‘yicha tahliliy jadvallar, yillik buxgalteriya 
xisobotini kо‘rib chiqish va tasdiqlash bо‘yicha materiallar(buyruq, 
bayonnoma va boshqalar) doim saqlanadi. Ishchi va xizmatchilarning 
shaxsiy schо‘tlari 75 yil saqlanadi. imorat va inshootlar hisobi bо‘yicha 
daftar va kartatekalar hamda ularni inventarizatsiya qilish materiallari
10 yil saqlanadi. Bosh daftar va jurnallar, xо‘jalik yurituvchi 

71 
subyektlarning 
moliyaviy 
xо‘jalik 
faoliyatini 
hujjatli 
taftish 
dalolatnomalari va ularga tegishli materiallar 5 yil saqlanadi. 
Hozirga davrda korxona va tashkilotlar buxgalteriya xisobini yuritish 
tо‘liqligicha avtomatlashtirilgan shaklga о‘tgan desak mubolag‘a 
bо‘lmaydi. Bu о‘z navbatida bir qator qulayliklarni yaratibgina qolmasdan 
xisob ma’lumotlarini ishonchli bо‘lishini ta’minlaydi. Yirik firma va 
tashkilotlarda buxgalteriya xisobini avtomatlashtirilgan shaklda yuritishda 
ularning xususiyatlariidan kelib chiqqan xolda maxsus dasturlar ishlab 
chiqilgan va ulardan xozirgi kunda foydalanib kelinmoqda. Bularga misol 
qilib yirik firmalarda BEM, 1C va banklarning о‘zi uchun ishlab chiqilgan 
maxsus dasturlarni keltirish mumkin. Albatta bu holatda buxgalteriya 
xisobini yuritish ular uchun foydali hisoblanadi. Chunki millionlab 
operatsiyalar sodir bо‘layotgan bir jarayonda inson mexnatidan foydalanib 
qо‘gozlarda buxgalteriyani yuritish juda kо‘p va mashaqqatni talab etadi. 
Kichik biznes subyektlari uchun xam bulardan foydalanish qulaq lekin 
kо‘p mablag‘ ketib qolishi maqsadga muvofiq xisoblanmaydi. Shunday 
bо‘lsada kichik firmalar xam avtomatlashtirilgan buxgalteriyani yuritadilar 
. Ularda xо‘jalik operatsiyalari oylik 100tadan oshmaganligi bois bular 
inson mehnati omili bilan bajariladi. Albatta bu jarayon kompyuter 
yordamida EXCEL programmasi yordamida amalga oshiriladi. Bu orqali 
xar bir xо‘jalik operatsiyasini xisob registrlari va jurnal orderlari 
yordamida qayd etib boriladi va oy oxirida jami ma’lumotlar olinadi bular 
albatta formalar qilinib bо‘lganidan keyin formulalar yordamida olinadi. 
Axborot 
texnologiyalari 
yordamida 
xisob 
registrlaridan 
optimal 
foydalanishda ularda xо‘jalik mablag‘lari va ularni tashkil topish 
manbalari bо‘yicha yuritilayotgan xisob registrlari iloji boricha xar bir 
jarayonni о‘zida qamrab olishi va bu orqali ma’lumotlarni tо‘liqligicha 
olish imkonini berishi shart. 
Xо‘jalik yurituvchi subyektlarda foydalanilayotgan jurnal order va 
memorial order shakllarini yuritishda asosan xisob registrlaridan olinadi va 
yuritiladi. Biz taklif qilayotgan jadvallarda xar bir schо‘tni ham debit 
oborodi ham kredit oborodi bо‘yicha summalarni kо‘rish mumkinligi va 
xisob registrlari bilan jurnal order va memorial orderni birlashtirish va 
ularni birga kommpyuter dasturida yiritish imkoni mavjuddir. 

72 
Quyida xо‘jalik mablag‘lari xisobini yuritishda yuritiladigan hisob 
registirlarini kо‘rib chiqamiz. 
Asosiy vositalar hisobini yuritishda biz quyidagi hisob registirini 
keltirib о‘tamiz.
U о‘z ichiga tartib raxam, inventar raxam, qaysi guruhga kirishi, 
xisobga oluvchi schо‘t raqami, eskirish normasi, boshlang‘ich 
xiymati.qayta baholash xiymati va debit oborot va kredit oborotni о‘z 
ichiga oladi. Bu registirni nomini AV-1 deb nomladik. 
Oldingi davrda xar bir kirim qilingan asosiy vosita uchun alohida 
inventar kartochka yuritilgan. Bu esa о‘z navbatida ishni kо‘payishiga olib 
kelgan. Bu xisob registirida hamma asosiy vositalarni shu xolicha 
kо‘rishimiz mumkin. Bundan odatda kichik korxonalar davriy 
foydalanishlari mumkin,yani xar oyda yoki kvartalda bir marotaba. 

Download 4,32 Mb.