169
3.4-rasm. Uzun egatlar bilan sug‘orilganda tuproq quyi
qatlamining namlanish epyurasi
Shuning uchun egatlarning uzunligini ekin maydonining
nishabligi va tuproqning suv shimish xususiyatiga qarab to‘g‘ri
tanlash muhim ahamiyatga ega.
Ekin dalalarida egatlab sug‘orishni tashkil qilishda egat-
larning uzunligi sug‘orishni mexnizatsiyalashtirishni osonlash-
tirish va sug‘orishdagi qo‘l mehnatini
kamaytirish maqsadlarida
doimo uzunroq qilib belgilanib kelingan. Sug‘orishni bunday
amalga oshirish suvni tuproqqa shimilishiga, ya’ni behudaga isrof
bo‘lishiga sabab bo‘lgan (3.4-rasm).
Tuproq quyi qatlamining behudaga namlanishini (suvning
infiltratsiyasini) kamaytirish maqsadida sug‘orishni qisqa egatlar
vositasida olib borish eng afzal usullardan biri sifatida tavsiya
qilinadi. Qisqa egatlar bilan sug‘orish uchun dala sharoitidan
kelib chiqib, qumoq tuproqlarda 50-60 metr,
yengil soz tuproq-
larda 100 metrgacha va boshqa tuproqlarda 100-120 metrgacha
masofalarda o‘qariqlar olinadi va ekin dalasi o‘qariqlar bilan
bo‘lib tashlanadi.
Natijada sug‘orish vaqtida suvning tuproqqa behuda singishi
kamayadi va tuproq egatning boshidan to oxirigacha bir tekis
namlanadi (3.5-rasm).
170
3.5-rasm. Qisqa
egatlar
bilan
sug‘orilganda
tuproq
qatlamining namlanish
epyurasi
Dalaning barcha qismini bir tekis namlanishi daladan
olinadigan ekin hosilining yuqori bo‘lishini ham ta’minlaydi.
Qisqa egatlar orqali sug‘orishni ekin dalasi tuproqlarining
xususiyatlariga ko‘ra, birinchi navbatda:
•
yengil va o‘rtacha og‘irlikdagi tuproqlarda suv isrofini
kamaytirish uchun;
•
katta nishabli sug‘oriladigan maydonlarda suv shimilishini
kamaytirish va tuproq yuvilishi hamda surilishining oldini
olish uchun;
•
cho‘l hududlarida dala tuprog‘i, asosan,
qum va qumoq
tuproqlardan iborat bo‘lgan maydonlarda qo‘llash tavsiya
qilinadi.
Qisqa egatlar orqali sug‘orishni tuproqning suv o‘tkazuv-
chanligi o‘ta kuchli bo‘lgan (cho‘l zonalaridagi qum tuproqli)
ekin maydonlarida qo‘llash ekinlarni sug‘orishni samarali
o‘tkazish imkoniyatlarini yaratadi. Bunda egatlarning uzunligini
tavsiya qilinayotganidan kamroq qilib ham (50 metrdan kam)
belgilash mumkin.
Qisqa egatlar orqali sug‘oriladigan ekin dalasida tarqatuvchi
o‘q ariqlarning o‘rniga ko‘chma egiluvchan quvurlardan
foydalanish o‘q ariqlar olish uchun yo‘qotiladigan yer
maydonlarini
saqlab qolish, o‘q ariqlarni sug‘orishga tayyorlash
171
uchun sarflanadigan qo‘l mehnatini kamaytirish imkoniyatlarini
yaratadi.
Qisqa egatlar orqali sug‘orilgan ekin dalasida mavsum
davomida sug‘orishga ishlatiladigan suvning 20-25% gacha qismi
tejaladi. Shu bilan birga, dalaning barcha qismlarini suv bilan bir
xilda ta’minlanishi hisobiga ekinlarning
hosildorligi sezilarli
darajada ortadi.
O‘qariqlar o‘tadigan yerlarni ko‘payishi oqibatida yerdan
foydalanish koeffitsentini pasayib ketishi kalta egatlar bilan
sug‘orishning asosiy kamchiligi sanaladi.
