3-BOB. EKINLARNI EGATLAB SUG‘ORISHNING SUV TEJOVCHI USULLARI 3.1. Dalalarni ekishga tayyorlash orqali suvni tejash Ekinlarni sug‘orishda suvni samarali ishlatilishi uchun
dalalarni ekishga tayyorlash alohida ahamiyatga ega. Dalalarni
ekishga tayyorlashning asosini ekin ekiladigan yerlarni kuzda
shudgorlash, bahorda haydash va joriy tekislash ishlari tashkil
qiladi.
Ekin maydonini kuzda sifatli shudgorlash dalada ko‘zlangan
hosilni yetishtirishga zamin yaratadi. Kuzda shudgor qilinmay,
bahorda haydalgan dalalarda turli notekisliklar – past-balandliklar
yuzaga keladi. Buning oqibatida mavsum davomida dalaning
pastqam joylarida suv to‘planib, ko‘llaydi, baland joylariga esa
suv yaxshi yetib bormay, bunday yerlar suvsiz qoladi. Oqibatda
sug‘orish sifatsiz bo‘lib, suvdan foydalanish samarasiz bo‘ladi.
Ekin maydonlarini kuzgi shudgorlashdan keyin dalaga
mahalliy o‘g‘itlar (go‘ng) solinsa samara yaxshi bo‘ladi.
Kuzda haydalgan yerlarni bahorda yana bir marta yengil
haydaladi (yengil tuproqlarda chizel qilinsa ham kifoya) va mola
bostirib tekislanadi.
Haydalgan yerni mola bostirib tekislash sug‘orish vaqtida
suvning egatlarda ravon oqishini va sug‘orishning samarali
bo‘lishini ta’minlaydi.
Yerga urug‘ qadash jarayonida traktorning qatorlarni to‘g‘ri
olishi ham juda muhim bo‘lib, keyinchalik egatlarning to‘g‘ri
olinishi uchun zamin yaratadi. To‘g‘ri olingan egatlarda suv
ravon oqadi, suvning ko‘llab qolishi va behudaga yerga singishi
kabi salbiy hodisalarning oldi olinadi.
164
3.2. Sug‘orish tarmoqlarini mavsumga tayyorlash orqali suv tejash Ekinlarni sug‘orish jarayonida suvdan foydalanishni samarali
bo‘lishida dalaga suv yetkazib beruvchi sug‘orish tarmoqlarini
ta’mirlab – tozalab mavsumga tayyorlash tadbirlari ham muhim
o‘rin tutadi.
Suv yetkazib beruvchi sug‘orish tarmoqlarini ta’mirlab-
tozalab mavsumga tayyorlash ekin maydonlari suv ta’minotini
ishonchli bo‘lishini ta’minlaydi.
Sug‘orish tarmoqlari nosoz (o‘t bosgan, loyqaga to‘lgan,
buzilgan) bo‘lsa, suvning behuda isrof bo‘lishiga olib keladi.
Sug‘orish tarmoqlarini mavsumga tayyorlashda quyidagi
vazifalar bajariladi:
•
suv keladigan ariqlar loyqa va begona o‘tlardan
tozalanadi;
•
ariqlarning o‘pirilgan yoki yuvilgan joylarini tuproq bilan
to‘ldirib tekislanadi;
•
sug‘orish tarmoqlarining singan, yorilgan va ishdan
chiqqan joylari ta’mirlanib, qayta tiklanadi;
•
suv olish quloqlaridagi darvozalarning (zatvor) ko‘tarma
mexanizmlari tozalanib moylanadi;
•
suv olish quloqlarida o‘rnatilgan suvni o‘lchash vositalari
ta’mirlanadi;
Sug‘orish tarmoqlarini loyqa va begona o‘tlardan tozalash
suvning ravon oqishini ta’minlab, ekin dalalarida suv ta’minotini
yaxshilaydi.
Betonlangan va nov ariqlarni ta’mirlab-tiklash sug‘orish
mavsumida suvni ekin dalasiga uzilishsiz yetkazilishini
ta’minlaydi va suvning behuda isrofini kamaytiradi.
Suv olish quloqlarini suvni boshqarish va o‘lchash
165
inshootlari bilan jihozlash dalalarga berilayotgan suvni
boshqarishni osonlashtirib, uni tejalishiga imkoniyatlar yaratadi.
