-§ Fosfogips bog‘lovchi moddasini olish texnologiyasini

74 
SO
3
45,1 
40,5 
Na
2
O 
0,1 
0,24 
K
2
O 
0,08 
0,12 
P
2
O
5
umum 
1,27 
2,10 
RZE 
0,73 
0,13 
SaSO
4

N
2
O 
96,96 
87,07 
100,84 100,51
Olmaliq “Ammofos” ishlab chiqarish birlashmasi fosfogipsi kimyoviy,
rentgenostrukturaviy va petrografik usullar bilan tahlilqilindi. P
2
O
5 
shu jumladan 
suvda eriydigan fosforoksidi ko‘pligi fosfogips vodorod ko‘rsatkichi qiymatini past 
bo‘lishiga (rN=0,7) sabab bo‘ldi. 
Fosfogipsga laboratoriya sharoitlarida nafaqat tabiiy holatda avtoklavdag 
idrotermal ishlov berildi, balki kislota bilan turlicha darajadar N=1,5 va 4,5 
gachayuvildi, chunki nordon muhitda ishlov beriladigan fosfogips uchun optimal 
nordonlik ayni mana shu kattalikni tashkil etishi shart. 
Fosfogipsni kristallanish boshqargichlarsiz suvli muhitda suvsizlantirish 

- 
nimgidratning ignasimon kristallari hosil bo‘lishiga olib keladi, bu ko‘p suv 
talabqiladigan bog‘lovchi moddalar uchun maqbul emas, ba’zan esa, massa 
aralashtirib bo‘lmaydigan holatga kelib qolgani sababli umuman jarayonni amalga 
oshirib bo‘lmaydi. 
Biroq laboratoriyada o‘tkazilgan tajribalar jarayonning o‘zidayoq davriy 
ravishda ta’sir ko‘rsatiladigan avtoklavda xomashyo suvsizlantirilgan vaqtda 
fosforitlifosfogipsga nimgidratkristallanish boshqargichlarini kiritishning xojatiy 
o‘qligi aniqlandi, chunki ular siz ham kerakli o‘lchamdagi kalsiy sulfat 
nimgidratkristallari hosil bo‘larekan. Bu – faol kremniy II oksidi va natriy 
birikmalarining katta miqdorda (9,7%) bo‘lishi bilan izohlanadi, demak, fosfogipsda

- nimgidratkristallarini boshqarish uchun qulay shart-sharoitlar yarataoladigan 
aralashmalar bor ekan.Laboratoriya sharoitlarida fosfat kislotasini turli darajada 

75 
yuvish orqali oltngan bog‘lovchi moddalarni sirash natijalari fosfor, ftor va x.k. 
eruvchan birikmalar fosfogipsni yuvish zarurligini qo‘rsatadi (6-jadval).
Bu holda pulpadar N=fosfogipss:q=1, 1,5 danortiq bo‘lganida - markasi 200 
bo‘lgan texnik gips, rN=4,5 bo‘lganida esa, undan ham ko‘proq M=300 texnik gips 
olinishi mumkin. 
Bog‘lovchi moddalarni faollashtirish va granulometrik tarkibini yaxshilash 
uchun ular tajribada sinashdan oldin titratish tegirmonchasida maqbul solishtirma 
yuza 3,5-4 sm
2
/gr hosil bo‘lgunicha maydalangan. Laboratoriyada va sanoat 
korxonalarida o‘tkazilgan tajriba tadqiqotlari Olmaliq fosfogipsidan mustahkamligi 
yuqori darajada bo‘lgan bog‘lovchi moddalar, ya’ni pishiq, mustahkam gips olish 
mumkinligini ko‘rsatdi.
Sulfat kalsiy nimgidrat kristallanishini, qo‘shimcha NKB ni kiritmayturib, 
fosfogips tarkibida mavjud bo‘lgan aralashmalar hisobiga amalga oshirish 
mumkinligi aniqlandi. Xosil qilingan bog‘lovchi modda tarkibida nodir er elementlari 
kam bo‘lgani va fosfatlarning nordon filtr bilan birga ketgani uchun uningtishlashish 
muddatlari ancha qisqa bo‘ladi. Fosforitfosfogipsidan olingan bog‘lovchi modda gips 
tarkibli chiqindilardan gipsli bog‘lovchi moddalar uchun qo‘yiladigan TU 21-31-75 
talablariga javob beradi. 
6-jadval 
Tavsifi
(xususiyatlari) 
Yuvilmasdan 
PH=0,7 
PH=1,5 gacha 
yuvilganida 
PH=4,5 gacha 
yuvilganida 
Suvga talabchanligi, % 
30 
31 
33 
Tishlashish muddatlari: soat, min 
boshlanishi 
tugashi 
13-10 
22-30 
9-20 
14-50 
5-50 
8-20 
Egilishga mustahkamligi: MPa 
1,5 soatdan keyin 
1 sutkadan keyin 
1,1 
2,3 
2,4 
3,4 
3,7 
4,8 

76 
quritilganlari 
3,7 
4,8 
6,9 
Siqishga chidamliligi: MPa 
1,5 soatdan keyin 
1 sutkadan keyin 
quritilganlari 
2,3 
4,4 
9,8 
3,6 
7,4 
21,0 
6,9 
12,0 
32,0 
Sulfat kalsiy 

-nimgidratining tajriba o‘tkazish uchun mo‘ljallangan 
namunalari kimyoviy va rentgenografik tadqiqotlardan, shuningdek kimyoviy tarkibi 
quyidagilardan iborat foiz hisobida: 
p.p.p.=6,64 Fe
2
O
3
=0,40 Na
2
O=0,03 
SiO
2
=6,46 CaO=35,44 K
2
O=0,07 
Al
2
O
3
=0,32 SO
4
=49,56 R
2
O
5
=1,72 =100,64 
Kalsiy sulfat 

-nimgidrat rentgenogrammasida nimsuvli gipsning 5,98; 3,44; 
2,99; 2,79; 2,12; 1,84; 1,68 Å ga teng masofa d oraligida bo‘lgan tekisliklar o‘rtasida 
juda katta qiziqchiziqlari ham kvarsning d-3,33 va 2,45 Å o‘ziga xos chiziqlari bor. 
Kuyida yarim sanoat qurilmasida hosil qilingan 

-nimgidratning sinov natijalari 
ko‘rsatkichlari keltirilgan: suvtalabchanligi - 31%, tishlashish muddati (boshlanishi) - 
10 min, (oxiri) - 15 min, egilishga chidamliligi 1,5 soat dan keyin 2,6; 1 sutkadan 
keyin - 3,9; quritilganlariniki - 5,1 MPa siqilishga chidamliligi 1,5 soatdan keyin 4,7; 
1 sutkadan keyin - 8,9; quritilganlari- niki - 28,0 MPa. 
Shunday qilib tadqiqot va yarimsanoat sinov natijalari Olmaliq fosfogipsidan 
markasi 200 va 300 bo‘lgan yuqori darajali mustahkam gips bog‘lovchi moddalarini 
olish mumkinligini tasdiqladi. 
Fosfogipsli havoda qotadigan bog‘lovchi modda – angidridsement ishlab 
chiqarish uchun tekshirib ko‘rildi. Angidridsementning asosiy tarkibiy qismi suvsiz 
kalsiy sulfat dan iborat bo‘lib, tabiiy gipstoshini CaSO
4

2H
2
O 600-750
0 
C haroratda 
kuydirish yo‘li bilan olinadi. Angidridsement ishlab chiqarish uchun tarkibida gips 
bo‘lgan turli kimyoviy chiqindilardan foydalanish mumkin. 
Biz quyidagi kimyoviy tarkibli fosfogipsdan unga ishlov bermasdan foydalandik

77 
p.p p..=20,90 Fe
2
O
3
=0,53 Na
2
O=0,15 MgO=0,12 
SiO
2
=9,00 CaO=27,60 K
2
O=0,17 
Al
2
O
3
=0,32 SO
4
=39,70 P
2
O
5
=1,72
Kuydirish jarayonini mufel pechkasida 600-750
0
daraja haroratda har 50
0 
C dan 
keyin 2 va 4 soat tutib turib bajardik. Kuydirilgan mahsulotlar kimyoviy tahlil qilindi, 
uning natijalari kuydirilgan mahsulotlar kimyoviy tarkibida sezilarli farqlarni 
ko‘rsatmadi. Rentgenogrammalarda tekisliklar aro masofalari d=3,49; 2,83; 2,45; 
2,32; 2,19; 2,08; 1,86; 1,74; 1,64 Å takrorlanadigan angidridning kuchli chiziqlari 
bor. Fizik-mexanik sinovlardan o‘tkazish uchun kuydirilgan materiallar elakda №008 
8-10% qoldiq qolgunigaqadar elandi. 
Suv bog‘lovchi nisbati normal quyuqlashishi muvofiq ravishda shakllantirish 
uchun qabul qildik. Kotish katalizatorlari sifatida ohak (1-5%), CuSO
4
(0,8%) mis 
ishlab chiqarish korxonasining chiqindisi sishtof (10% gacha), domnashlagi (10% 
gacha) Na
2
SO
4
(0,6%)+ CuSO
4
(0,8%) nordon, neytral va reaktiv glinozem (1,5%). 
7-jadval 
Namunalar mustahkamligini (MPa) temperatura (
0
C) 
o‘zgarishiga qarab o‘zgarishi 
Katalizator 
% 
600 
650 
700 
750 
egl-ga siq-ga egl-ga siq-ga egl-ga siq-ga Egl-
ga 
siq-ga 
0,6Na
2
SO
4
+0,8CuSO
4
0 
2,3 
2,5 
8,6 
1,5 
2,9 
0,9 
4,8 
Nordon glinozem 
0,7 
8 
2,7 
8,8 
1,5 
5,1 
0,9 
3,5 
Neytral glinozem 
0,7 
4 
2,1 
2,2 
1,6 
5,7 
1,1 
4,5 
Ohak -1,0 
0 
0 
0,6 
2,5 
0 
0 
0,5 
2,1 
Ohak -2,0 
1 
3,9 
2,7 
11 
1,8 
6,7 
1,3 
6,1 
Ohak -3,0 
2,1 
7,4 
3,0 
11,6 
1,7 
6,5 
2,0 
8,8 
Ohak -4,0 
2,4 
7,7 
2,8 
11,5 
1,0 
2,8 
2,2 
8,9 
Ohak -5,0 
4,1 
13,1 
4,6 
17,5 
2,0 
7,3 
2,1 
7,6 

78 
Fosfoangidridli bog‘lovchi asosida 1:3 bog‘lovchi:qum massasi tarkibli 
qorishma bo‘yicha standart 4x4x16 sm tayoqcha namunalari etti sutkadan so‘ng 
sinaladi. Tishlashish muddatlari GOST talablariga to‘la javob berishi aniqlandi. 
Katalizator qo‘shimchasiz 600-700
0
C turli muddatda kuydirilganda fosfogips 
hech qanday mustahkamlik bermadi. CuSO
4
katalizatori qo‘shimchasi qo‘shilgan 
namunalarni qoliplardan ajratib olib bo‘lmas edi, chunki mis sulfati qolip moylari 
bilan reaksiyaga kirishib ketgan edi. 
Sishtof, 
domna 
toshqoli, 
reaktiv 
glinozem 
qo‘shilganda namunalar 
mustahkamligini yo‘qotib, sochilib ketar edi. 2 dan 5% ohak katalizatori 650
0 
C 
kuydirilgan fosfogipsga qo‘shilganda hosil bo‘lgan bog‘lovchi eng yaxshi fizik-
mexanik xarakteristikalarga ega bo‘ldi. Ushbu ma’lumotlar quyidagi 7-jadvalda 
keltirilgan. 
Shunday qilib, yuqori haroratda kuydirilgan angidridli bog‘lovchi olish uchun 
o‘tkazilgan tadqiqotlar, tabiiy angidriddan olingan angidrid sementidan 
mustahkamligi bo‘yicha qolishmaydigan bog‘lovchi olish imkoniyati borligini 
ko‘rsatdi. 

Download 6,08 Mb.