87
boradi. Bitum va ko‘mir moddalar qo‘shilgan bo‘lsa ohaktosh qoramtir bo‘ladi.
Sarig‘, qo‘ng‘ir, kul rang tusda bo‘lishi ohaktoshdagi temir va marganets
aralashmalari ta’siridan; kimyoviy jihatdan sof kalsiy karbonat oppoq bo‘ladi.
Odatda ohaktoshlarga gil aralashmalari qo‘shilgan bo‘ladi. Shunga ko‘ra
ohaktoshning quyidagi turlari uchraydi: sof ohaktosh (tarkibida 5%
gacha gil
aralashmalari bor): mergel (gil)li ohaktosh (tarkibida 5 dan 10% gacha gil
zarrachalari bor); ohak-karbonat mergel (tarkibida 10 dan 30% gacha gil zarrachalari
bor) va mergel (tarkibida 30 dan 50% gacha gil zarrachalari bor) ohaktosh.
Keltirilgan klassifikatsiyadan ko‘rinib turibdiki, havoda qotadigan ohak ishlab
chiqarish uchun faqat sof ohaktosh va qisman mergeli (gil)
ohaktoshnigina ishlatish
kerak.
So‘ndirilmagan kesak ohak ishlab chiqarish texnologiyasi sxemasi
5-Rasm. So‘ndirilmagan kesak ohak ishlab chiqarish texnologiyasi sxemasi
Ёкилги омбори Охактош кони
Таъминлагичли бункер Тош бункери (таминлагичи билан)
Майдалагич Панжара сим галвир
Сим галвир Элак ости махсули Йирик булаклар
Майдаси
Товар фракция Майдалагич
Бункер
Сим Галвир
Дозалагич
Товар фракция
Майдаси Бункер Йириги
(чикиндига)
Дозалагич
Куйдириш печи
Кесак охак омбори
Улушлагич
88
Havoda qotadigan ohak xossalariga katta ta’sir
etadigan ikkinchi modda
magniy karbonatdir. Karbonatli tog‘ jinslari tarkibida qancha MgCO
3
borligiga karab,
salginadolomitlashgan ohaktosh (tarkibida 5-10% MgCO
3
bor), ohaktosh dolomit
(tarkibida 20-40% MgCO
3
bor) va dolomit (tarkibida 40-46% MgCO
3
bor) ga
bo‘linadi.
Havoda qotadigan ohak ishlab chiqarish uchun dolomitlashgan ohaktoshlarning
hamma turlari ishlatilishi mumkin. Ularni kuydirganda tegishlicha oz magnezialli va
dolomitli ohak hosil bo‘ladi.
Havoda qotadigan ohak ishlash uchun qo‘llaniladigan karbonatli tog‘
jinslarining hammasi standart bo‘yicha uch, ya’ni A, B va V klassga bo‘linadi.
Bunday bo‘lishi uchun tog‘ jinslari tarkibida qancha karbonat, magniy karbonat va gil
aralashma (SiO
2
, Al
2
O
3
va Fe
2
O
3
oksidlari) borligi asos qilib olingan. Quyida (9-
jadval) ohaktoshning har klassiga nisbatan qo‘yiladigan talablar keltirilgan.
9-jadval
Havoda qotadigan ohak ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan ohaktoshlarning
kimyoviy tarkibi
Ohaktoshlar klassi
Tarkibi, % hisobida
CaCO
3
MgCO
3
ko‘pi bilan
Gil aralashmalar
ko‘pi bilan
A
B
V
95
82
50
2,5
10
40
2
8
8
Ohaktoshlar
strukturasi jihatidan zich, bo‘sh va g‘ovak bo‘lishi mumkin. Shuning
uchun ham ohaktoshlar quyidagi turlarga bo‘linadi:
donador-kristall yoki marmar (mayda kristall strukturali) ohaktosh;
zich-kristall strukturali ohaktosh;
zoldirchalar to‘plamidan iborat yaxlit ohaktosh;
ohaktosh tuf (g‘ovak ohaktosh);
89
o‘lgan jonli organizmlar kosasidan iborat ohaktosh –chig‘anok;
yumshoq-bo‘sh tog‘ jinsi-bo‘r.
Shaxta pechlarda kuydirib, havoda qotadigan ohak ishlab chikarish uchun
strukturasi zich hamma ohaktoshlardan foydalanilsa bo‘ladi.
