Ohaktoshni kuydirishga tayyorlash. Ohaktosh bo‘laklarining iloji boricha bir
xil o‘lchamda bo‘lishi ohakning sifatli kuydirilishini ta’minlaydigan muhim
shartlarning biridir. Bu shartga shu sababdan rioya qilinishi kerakki, birinchidan,
kuydirish muddati ohaktoshlarning o‘lchamiga bog‘liq, ikkinchidan, bir xil
o‘lchamdagi ohaktosh bo‘laklari nisbatan ancha katta bo‘shliqhosil qiladi., shu bilan
shaxta pechlarda gazlarga kam qarshilik ko‘rsatiladi. Yirik va mayda ohaktosh
bo‘laklari aralashiga kuydirilsa, ohakning bir qismi chala, bir qismi esa o‘ta pishib
ketadi.
Bir xilda yirik shixta ishlatilsa, kuydirilayotgan material shaxta pechda tekis
joylashadi. Pechga o‘lchami har xil ohaktosh solingan yirik bo‘laklari og‘ir bo‘lgan
sababli pech periferiyasi bo‘yicha mayda bo‘laklar esa o‘rtasi (markazi)da to‘planib
qoladi. Ohaktosh bo‘laklari qanchalik kichik bo‘lsa, shixta gazlarning o‘tishiga
shunchalik ko‘proqqarshilik ko‘rsatadi. Tutun gazlar va yoqilg‘ining yonishi va
ohakning sovishi uchun zarur havo qarshiligi kamroq uchastkalarda o‘tadi. Natijada
pech markazida shixta etarli darajada pishmaydi va yoqilg‘ining talaygina qismi unda
yonmay qolishi mumkin.
Ohaktoshlar kuydirish uchun saralash vaqtidayoq tegishlicha tayyorlana
boshlanadi. Odatda saralash paytida ohaktoshlar maydalanadi. Chunki ohaktosh
bo‘laklari ko‘pincha juda katta, ya’ni 50-60 sm gacha va undan ham katta
o‘lchamlarda bo‘ladi.
Ohaktoshni qanchalik katta-kichik o‘lchamda maydalash kerakligi odatda
ishlatiladigan pech tipiga bog‘liq bo‘ladi. Shaxta pechda kuydirilganda ko‘ndalangiga
20-40, 40-80 va 80-120 mm keladigan ohaktoshlar alohida-alohida pishadi. 80-120
mm bo‘laklar faqatgina shu vaqtgacha ishlatib kelinayotgan pechlarda kuydiriladi.
Chunki ohaktosh bo‘laklari katta bo‘lgani uchun ularni uzoq vaqt kuydirishga to‘g‘ri
keladi. Yangi pechlar qurayotganda esa 20-40 va 40-80 mmo‘lchamdagi
91
ohaktoshlardan foydalanish zarur. Aylanma pechlarda kuydirilayotganda 5-20 va 20-
40 mmo‘lchamlardagi ohaktoshlar ishlatiladi.
Maydalash jarayoni yopiq yoki ochiq sikl bo‘yicha olib borilishi mumkin.
Ochiq sikl bo‘yicha ishlatilayotganda, material maydalagich apparatidan faqat bir
marta o‘tkaziladi. Yopiq sikl bo‘yicha ishlayotganda esa yirik bo‘laklar yana
qaytadan maydalanadi. Ochiq sikl bo‘yicha ishlayotganda maydalangan mahsulot har
xil, ya’ni chang-kukundan tortib maydalagich chiqish teshigining eni baravari
keladigan o‘lchamdagi parchalardan iborat bo‘ladi. Bunday mahsulotdagi tovar
fraksiya unchalik ko‘p bo‘lmaydi, odatda 50% dan kamrog‘ini tashkil etadi, qolgan
qismi esa chiqindiga chiqib ketadigan mayda-chuydalardan iborat bo‘ladi.
Maydalashning yopiq sikli nisbatan ko‘proq 60-70% tovarli fraksiya olishga imkon
beradi. Shuning uchun ham bir xil fraksiya kattalikdaga mahsulot olish uchun
maydalashning ana shu usuli qo‘llanadi.
Maydalash-saralash ustanovkasi quyidagicha ishlaydi. Kondan tashib
keltirilgan ohaktosh qabul qiluvchi bunkerga solinadi, u erdan plastinka ta’minlagich
yordamida bir tekisda panjara to‘rga uzatib turiladi. To‘r panjaralari orasidan
o‘tmagan yirik bo‘laklar maydalagichga, maydalari esa saralagich sim g‘alvirga
yuboriladi. Maydalagichda maydalangan mahsulot ham ana shu sim g‘alvirga
tushadi. Saralagich sim g‘alvir odatda bir necha elakdan iborat bo‘ladi. Elaklarning
soni bo‘lak-parcha o‘lchamlari soniga bog‘liq. Yuqorigi elakdan o‘tmagan yirik
ohaktosh bo‘laklari yana maydalashga yuboriladi, har qaysi elakdan ushlanib qolgan
mayda bulaklari esa saralagich sim g‘alvir ostiga o‘rnatilgan bunkerning tegishli
bo‘limlariga to‘kiladi.
Ohaktosh bo‘laklarining o‘lchamlari va fraksiyaning talab qilinayotgan
yirikligiga qarab bir yoki ikki pog‘onali maydalash sxemasi qo‘llaniladi. Bir
pog‘onali sxema bo‘yicha maydalayotganda material bitta maydalagichda
maydalanadi. Ikki pog‘onalida esa material ketma-ketiga ikki maydalagichdan o‘tadi:
birinchisining chiqish teshigi katta, ikkinchisining kichik bo‘ladi. Maydalangan
mahsulot shu orada yana bir bor saralanishi ham mumkin.
92
Qanday tipdagi maydalash apparatini tanlash xom ashyo turiga bog‘liq. Misol
uchun, zich ohaktoshlar jag‘li maydalagichlarda maydalanadi. Bo‘sh karbonat jinslar,
asosan bo‘rni maydalashda bu maydalagichlarni ishlatib bo‘lmaydi. Chunki
maydalagichlarga yopishib qolishi mumkin. Shuning uchun tishli valslar ishlatiladi.
Zich ohaktoshlar SM11 A va SM-16 A markali maydalagichlarda yaxshi
maydalanadi (10-jadval).
10-jadval.
Jag‘li maydalagichlarning texnik ta’rif-tavsifi
Ko‘rsatgichlarning nomi
Maydalagich turi
SM-11 A
SM-16 A
Solish teshigining o‘lchami, mm …………….
Solinayotgan material bo‘laklarining ruxsat etiladigan
eng katta o‘lchamlari, mm………
Chiqish teshigining eni, mm………………….
Ishlab chiqish unumi, m
3
/soat……………….
Elektrodvigatelning belgilangan quvvati, kvt…
400X600
350
60 gacha
12-15
23,5
600X900
500
150 gacha
70
80
Maydalangan mahsulotda o‘lchami har xil donalardan taxminan qancha
bo‘lishini (maydalagich chiqish teshigining eniga qarab) 10-jadvalda keltirilgan
ma’lumotlardan bilish mumkin.
Ko‘rinib turibdiki, chiqish teshigi tovar fraksiyasining eng katta o‘lchamidan
kattaraq maydalagich ishlatish hamda yopiq sxema bo‘yicha maydalash maqsadga
muvofiqdir. Bu holda mayda-chuyda chiqindi kam bo‘ladi. Misol uchun 40-80 mm
o‘lchamlarda maydalsh uchun chiqish teshigi 60 mm maydalagich ishlatish kerak
bo‘lsa, unda maydalangan mahsulotda 48% tovar fraksiya, chiqish teshigi 100 mm
bo‘lsa, taxminan 46+24·0,46=57% tovar fraksiya hosil bo‘ladi. Chunki 80 mm dan
yirik bo‘laklarni ikkinchi marta maydalash 9% ga yaqin tovar mahsulot beradi.
Maydalangan ohaktoshni elash uchun har xil saralagich sim g‘alvir, shu
jumladan uch elakli ekssentrik saralagich ishlatiladi (11-jadval).
93
11-jadval
Jag‘li maydalagichda maydalangan mahsulotning dona tarkibi
Donalarning o‘lchami,
mm
Donalarning protsent hisobidagi miqdori (maydalagich
chiqish teshigining eni kuyidagicha bo‘lganida, mm)
60
100
0-5
5-20
20-40
40-80
80-120
5
17
30
48
-
3
11
16
46
24
Elak teshiklarning o‘lchamlari ohaktosh donalari kanday yiriklikda bo‘lishi
kerakligiga qarab tanlanadi. Tanlanayotganda shuni nazarda tutish kerakki, elak
teshiklarining o‘lchami kichraysa, saralagich sim g‘alvirning unumi ham keskin
kamayadi. Elaklarni almashtirayotganda saralagich sim g‘alvir talab qilgan darajada
unumli ishlatiladigan bo‘lishiga qarab tegishlicha hisoblab tekshirilishi lozim.
12-jadval
Ohaktoshlarni elash uchun ishlatiladigan saralagich sim g‘alvirning texnik
ta’rifi-tavsifi
Ko‘rsatgichlar nomi
Saralagich turi
SM-96
SM-61
Elak o‘lchamlari, mm
Elaklar soni, dona
Elak teshiklarining o‘lchamlari, mm
Ishlab chiqarish unumi, m
3
/soat
Elektrodvigatel quvvati, kVt
750X2000
3
60X60
13-16
3,2
1230X3050
3
32X32
60
7,8
Ohaktosh sifati belgilariga qarab saralanadi. Tarkibida ko‘p gil yoki qum
aralashma bo‘lgan ohaktoshlarni ajratib tashlash kerak, aks holda kuydirish
temperaturasida bunday ohaktosh qisman erib yumshaydi va katta bo‘lak-bo‘lak
94
bo‘lib qotib qoladi yoki pech qoplamaga yopishib, shixtaning osilib qolishiga
sababchi bo‘ladi.
Ohaktoshlarni konning o‘zida maydalab, elab, saralab olgan ma’qul. Shunda
uni tashish arzonga tushadi, ohaktosh chiqindilarini to‘kish joylari osongina topiladi.
Pech tinimsiz ishlashi uchun pech sexdagi sarflash bunkerlarida pechning
butun bir yoki ikki smena davomida (maydalagich-saralagich, uskunaning ishlash
rejimiga qarab) to‘xtovsiz ishlab turishi uchun etarli miqdorda mayda ohak zaxirasi
saqlanadi. Zavod xom ashyo bazasi yaqinida bo‘lsa, omborda, uch kunlik xom ashyo
zaxirasi turishi kerak. Zavod tashib keltiriladigan xom ashyo hisobiga ishlasa bir
oylik ohaktosh zaxira saqlanadigan ombor quriladi.
Omborlarga yuklash-tashish ishlarini qo‘lda bajarish o‘rniga mexanizmlar
vositasida bajarish imkonini beradigan tuzilmalar o‘rnatiladi.
| 