118
donalari o‘z yuzasida suv qatlamini adsorbsion ushlab turadi. Shu sababli donacha
gidrodinamik moylanadi va ular o‘rtasidagi ishqalanish kamayadi. Donalari qanchalik
mayda bo‘lsa, ularning solishtirma
sirti shunchalik katta, bog‘lovchi esa plastik
bo‘ladi. Ohak xamirining bu xossalari undan plastifikator sifatida foydalanishga
imkon beradi. Binobarin, qorishma tayyorlash uchun ishlatiladigan sement tejaladi.
Aralash qorishmalarda portlandsementga qo‘shiladigan
ohakning ruxsat
etiladigan miqdori har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, quruq sharoitlarida
foydalanayotganda I va II klass binolari uchun qo‘shilma va sementning eng ko‘p
vazn nisbatin 3:1 gacha bo‘lishi mumkin [Ca(OH)
2
gahisoblaganda]: III klass binolari
uchun zarur markadagi qorishmaga etarli miqdordagina bo‘ladi. Nam sharoitlarda
bino qurayotganda ohak: sement nisbati binolarning klassiga qarab tegishlicha 0,6:1
va 0,75:1 dan oshmasligi kerak. Ohakmiqdorini ana shundan oshirmaslik kerak. Aks
holda, beton konstruksiyaning suvga chidamliligi va barqarorligiga
putur etkazilishi
mumkin.
Cho‘kishi. Ohak qotayotganda anchagina suv yo‘qoladi, natijada ohak
zarrachalari orasidagi suv kamayadi, zarrachalar
bir-biriga yaqinlashadi va
qotayotgan ohak xamiri cho‘kadi.
Suv mahsulot kesimi bo‘yicha bir xilda bug‘lanmaydi. Yuza qatlamlari
tezroqquriydi va cho‘kish hodisalari tufayli, ichki, hali namiqmagan o‘zagini siqa
boshlaydi. Oqibatda buyumning yuza qatlamlarida ichki cho‘zuchi zo‘riqishlar paydo
bo‘ladi va buyum darz ketadi.
Kamroq cho‘kish va darz ketmasligi uchun ohak xamiri «sof»
holda
ishlatilmaydi. Ohak xamiri mineral to‘ldirgichlar bilan birgalikda qorishma va beton
tariqasida ishlatiladi. To‘ldirgichlar aralashmada cho‘kishiga to‘sqinlik qiladigan
mustahkam skelet hosil qiladi. Shirali ohak cho‘kuvchanroq. Shuning uchun
to‘ldirgichlar bilan iloji boricha yaxshiroq suyultirilishi zarur.
To‘ldirgich
ishlatish texnik, shu bilan birga iqtisodiy ahamiyatga ham ega.
Ularni ishlatish ohakni tejashga imkon beradi, shu bilan qorishma va beton tannarxi
arzonlashadi. Qorishmaga qancha ohak sarflash ko‘p jihatdan to‘ldirgichlarning dona
119
tarkibiga, ya’ni donalarining yirikligi va ular orasidagi bo‘shliqlar hajmiga bog‘liq.
Qorishmada ohakning roli qum zarralari orasidagi hamma bo‘shliqlarni to‘ldirish va
ularni yupqa xamir qatlam bilan qamrab olishdan iborat. Keragidan ortiqcha ohak
solinsa, cho‘kish darzlari hosil bo‘lishi mumkin, ohak kam solinsa, qorishma yaxshi
yoyilmaydi va unchalik mustahkam bo‘lmaydi.
To‘ldirgichlarning kavaklanuvchanligi undagi yirik va mayda donalar nisbati
bilan aniqlanadi. Optimal tarkibidagi qum zarralarining
orasidagi kavaklar ohak
zarralaridan bir necha bor katta bo‘ladi. Shuning uchun ham qulay joylanuvchan
qorishma ishlash uchun nisbatan ko‘p ohak sarflashga to‘g‘ri keladi. Ohak sarfini
kamaytirish maqsadida to‘ldiruvchi qo‘shilmalar solinadi.
Ohak zarralariga
qaraganda kam dispers bo‘lganligi uchun qo‘shilmalar to‘ldirgich orasidagi yirik
kavaklarni to‘ldiradi.
Ayniqsa tuyilgan ohaktosh bu jihatidan yaxshi natija beradi. U ohak bilan
reaksiyaga kirishib CaSO
3
Ca(OH)
2
nH
2
O kompleks birikma hosil qiladi va shu bilan
qorishma mustahkamligini kamayishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ohaktosh bo‘lsa qotayotgan
mahsulotda CaCO
3
kristallarining hosil bo‘lishi jarayoni tezlashadi: CaCO
3
ning
mayda zarrachalari
kristallanish markazlari, kurtaklari hisoblanadi. Ohak bilan
ohaktosh aralashmasini mayda tuyish mahsuloti karbonat ohak deb atalgan. Unda
CaCO
3
vaznan 40-60% bo‘lishi mumkin. Qancha bo‘lishi kerakligi karbonat ohakda
aktiv CaO+MgO dan, quruq moddaga hisoblaganda kamida 30% gacha bo‘lishi lozim
degan shartga asosan belgilanadi. GOST mayda tuyish darajasi va so‘nish tezligi
bo‘yicha oddiy ohakka nisbatan qanday talablarni qo‘ysa, karbonat ohakka nisbatan
ham xuddi ana shunday talablar qo‘yadi.
