|
Siyosatshunoslikka kirish
|
| bet | 1/18 | | Sana | 24.01.2024 | | Hajmi | 1,83 Mb. | | #144414 |
Bog'liq Kurs ishi Sardor Muzaffarov
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI TRANSPORT VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT TRANSPORT UNIVERSITETI
Muzafarov Sardor G’ulom oʻgʻli
,,XXI-Asrdagi global siyosiy muammolar,, mavzusida
"SIYOSATSHUNOSLIKKA KIRISH" fanidan
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
Dotsent, Rajabov X.
Toshkent-2024
MUNDARIJA
KIRISH.
XX asr oxiri – XXI asr boshlarida globallashuv muammolari , harbiy , ekstremistik va ekologik xavf-xatarlar.
Yaqin , o’rta va uzoq istoqbolda bizni qanday global xavf-xatarlar kutmoqda.
XXI asrning “Yo’qotilayotgan avlodi”
Globallashuv jarayonida mafkuraviy tahditlarni bartaraf etish omillari.
Dunyoning yangi geosiyosiy muammolari.
Xuloasa
Foydalanilgan adabiyotlar.
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Global muammolar – umumbashariy hayot va taraqqiyot bilan bogʻliq hozirgi zamon muammolari. Ular jumlasiga jahon termoyadro urushining oldini olish, xalqaro terrorchilikka qarshi kurash va barcha xalqlar uchun tinchlikni taʼminlash; rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar oʻrtasida ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasidagi tafovutni bartaraf etish, ochlik, qashshoqlik va savodsizlikni tugatish, rivojlanayotgan mamlakatlarda aholining tez surʼatlar bilan koʻpayayotganligini tartibga solish, atrof muhit halokatli tarzda ifloslanib borayotganligining oldini olish; insoniyatni kerakli resurslar – oziq-ovqat, sanoat xomashyosi, energiya manbalari bilan taʼminlash, fan va texnika taraqqiyoti salbiy oqibatlarga olib kelishiga yoʻl qoʻymaslik kabilar kiradi. Global muammolar avvalo jahonda kechayetgan iqtisodiy, ijtimoiysiyosiy, harbiy, ilmiy-texnologik, ijtimoiy-madaniy jarayonlarning umumbashariy ahamiyat kasb etishi natijasida yuzaga keldi.
Mavzuning o’rganilganligi: Global muammolarlarni 4 guruxga ajratish mumkin: 1) xalqaro siyosiy munosabatlarda vujudga kelgan global muammolar – jahonda rivojlangan, rivojlanib kelayotgan va qoloq mamlakatlarning mavjudligi. Hoz. kunda jahon siyosiy tartibotini belgilashda dunyodagi 7 rivojlangan mamlakatning mavqei katta. Bu mamlakatlar bilan qoloq mamlakatlar orasidagi tafovut gʻoyat kuchaydi. Taraqqiy qilgan mamlakatlarda demokratik qadriyatlar rivojlangan boʻlsa, qoloq mamlakatlarda avtoritarizm, demokratiyaga zid boʻlgan ijtimoiy munosabatlar avj oldi, xalqaro xavfsizlikka qarshi tahdidlar paydo boʻldi. Buni terrorchilik, ekstremizm koʻrinishlari vujudga kelganligi tasdiqlaydi; 2) xalqaro iqtisodiy munosabatlarda paydo bulga n global muammolar – jahon xoʻjalik tizimi vujudga kelib, unda asosan iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ustunligi qaror topdi. Iqtisodiyoti haddan tashqari rivojlangan mamlakatlar, transnatsional korporatsiyalar jahon iqtisodiyotini boshqarayotgan bir paytda, ikkinchi tomonda ularga karam, iqtisodiyoti juda ham past darajadagi mamlakatlar mavjuddir. Jahonda iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot yutuqlariga qaramasdan boy va kambagal mamlakatlar oʻrtasidagi farq oʻsib bormoqsa. 20-asr oxirida rivojlangan mamlakatlar jahon yalpi milliy mahsulotining 86 %ini ishlab chiqargan boʻlsa, kambagʻal davlatlar atigi 1 %ni ishlab chiqardi. Ayrim mamlakatlar rivojlangan davlatlardan juda katta miqdorda qarzga botdi. Natijada ular siyosiy jihatdan mustaqil boʻlsada, iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarga qaramdir. Jahon iqti-sodiy munosabatlaridagi globalla-shuvning salbiy oqibatlari ham mavjud. Mas, milliy bozorni siqib qoʻyadi, ishsizlikni, fermerlarning sinishini kuchaytiradi. Bu globalla-shuvga qarshi harakatni keltirib chiqardi – Yevropaning bir necha shaharlarida norozilik namoyishlari boʻlib oʻtdi. Global iqtisodiy jarayonlar jahon miqyosida harakat qiluvchi moliyaviy-iqtisodiy jinoiy guruhlarini vujudga keltirdi; 3) ijtimoiy sohada vujudga kelgan global muammolar – jahon aholisi muttasil koʻpayib borishi natijasida Osiyo va Afrika mamlakatlarida oziq-ovqat, ichimlik suv tanqisligi kuchayib, bu hol boshqa mamlakatlarda ham kuzatilayotgani, jahon aholisining muayyan qismi ocharchilikni boshdan kechirayotgani, savodsiz ekanligi, axborot-texnologiya va umuman fan-texnika inqilobi samaralaridan bahramand emasligi, butun insoniyatga xavf tugʻdiruvchi kasalliklar (masalan, OITS) tez tarqalayotganligi shunday muammolar sirasiga kiradi; 4) inson va tabiat oʻrtasidagi munosabatlarning buzilishi natijasida vujudga kelgan global muammolar – ular qatoriga dengiz va suv havzalarining bulgʻanishi, oʻrmon maydonlarining tobora qisqarishi, atmosfera ozon qatlamining yoʻqolib borishi kabilar kiradi. Xatarli kimyoviy moddalarning haddan tashqari koʻp ishlatilishi natijasida qishloq xoʻjaligida ekin ekiladigan yerlarning katta qismi yaroqsiz holatga kelish xavfi kuchaydi. Sobiq SSSRda qishloq xoʻjaligi sohasida texnokratik siyosat yuritilishi oqibatida Orol dengizi suvi kamayib, gʻoyat mushkul ekologik muammolarni keltirib chiqardi. Global muammolarga qarshi kurashda jahon hamjamiyatini birlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov oʻz asarlarida, turli xalqaro anjumanlarda soʻzlagan nutqlarida Markaziy Osiyoda global muammolarning kelb chiqish sabablari va ularni bartaraf etish yoʻllarini koʻrsatib berdi, bu muammolarni hal qilish xalqaro xavfsizlik va barqarorlikni taʼminlashning muhim sharti ekanligiga jahon jamoatchiligi eʼtiborini karatdi.
Global muammolar insoniyat - ko'plab mamlakatlarni, Yer atmosferasini, okeanlarni va Yerga yaqin kosmosni qamrab oladigan va Yerning butun aholisiga ta'sir qiluvchi muammolar va vaziyatlar
Global muammolar faqat tor doiradagi mutaxassislarning qiziqishi mavzusi bo'lishni to'xtatib, 20-asrning 60-yillariga kelib keng ma'lum bo'ldi, shu bilan birga keng jamoatchilikning ushbu mavzuga qiziqishi birinchi marta paydo bo'ldi va bu jarayon uning keng doiralarda muhokamasi boshlandi.
Mavzuga qiziqishning ortishiga bir qancha omillar sabab bo'ldi. Uning rivojlanishi davomida dunyoning turli mintaqalari o'rtasidagi aloqalar doimiy ravishda mustahkamlanib bordi, buning natijasida insoniyat tabiiy ravishda erning ma'lum bir mintaqasida yuzaga keladigan jiddiy muammolar butun sayyora holatiga muqarrar ravishda ta'sir qiladigan vaziyatga keldi. Bu ta'sir iqtisodiy, ekologik, energetika va boshqa ko'plab sohalarda ham kuzatiladi.
Xuddi shunday muhim sabab ham ilmiy-texnik taraqqiyotning rivojlanishi bo'lib, uning oqibatlari inson hayotining barcha sohalarida tom ma'noda namoyon bo'ldi. Masalan, insonning so'zsiz ortib borayotgan qobiliyatlari unga eng mukammal ommaviy qirg'in qurollarini: kimyoviy, bakteriologik, yadroviy qurollarni yaratishga imkon berdi. Shu nuqtai nazardan, yer yuzida tinchlikni saqlash, insoniyat uchun qaytarilmas oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan turli mojarolarning oldini olish masalalari ayniqsa jiddiydir.
Aytish mumkinki, jamoatchilik ongida sifat jihatidan yangi, bir-biri bilan chambarchas bog'liq bo'lgan global muammolar deb ataladigan muammolar tizimi tobora aniq qayd etilmoqda. Ko'rinib turibdiki, sivilizatsiyaning shakllanishi va rivojlanishi jarayoniga u yoki bu darajada turli muammolar hamroh bo'lgan. Butun insoniyat oldida ham, mahalliy miqyosda ham oziq-ovqat va energetika-xom ashyo muammolari paydo bo‘ldi, ekologik ofatlar ro‘y berdi, barcha davrlarda odamlar urush va mojarolardan aziyat chekkan.
Ilgari mavjud bo'lgan muammolarning ko'lami va jiddiyligini 20-asr oxiri - 21-asr boshlariga xos hodisa va jarayonlar bilan taqqoslab bo'lmaydi.
Umumiy insoniy muammolar mahalliy, milliy muammolardan kelib chiqadi, lekin shu bilan birga ularni hal qilish alohida mamlakatlarning alohida sa'y-harakatlarini emas, balki jahon hamjamiyatining birgalikdagi harakatlarini talab qiladi.
Yuqoridagi barcha omillar aniqlangan dolzarbligi tadqiqotimiz.
Maqsad ish - zamonaviy dunyoda rus diplomatiyasining ustuvor yo'nalishlarini ko'rib chiqish va tahlil qilish
Belgilangan maqsadga muvofiq, quyidagilar hal qilindi asosiy vazifalar :
Insoniyatning global muammolarini tavsiflash;
Termoyadroviy falokat va yangi jahon urushlari xavfini ko'rib chiqing;
Xalqaro terrorizmning global muammosini o'rganish;
Qashshoqlik va qoloqlikni bartaraf etish muammosini ko'rib chiqing;
Demografik muammoni tahlil qilish;
Oziq-ovqat muammosining ijtimoiy-iqtisodiy jihatlarini o'rganish;
Global ekologik muammolarni aniqlang.
|
| |
