114
O‘zbekiston Respublikasining «Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini
majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida»gi
1
qonuni
ish beruvchining fuqarolik
javobgarligini majburiy sug‘urta qilish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan
iborat bo‘lib, bir qator asosiy tushunchalar keltirib o‘tilgan.
Ish beruvchining o‘z fuqarolik javobgarligini sug‘urta qilish bo‘yicha
majburiyati qonunning 4-moddasida aniq va qat’iy tarzda ko‘rsatib o‘tilgan bo‘lib,
xodim o‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mehnatda mayib
bo‘lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda
shikastlanishi munosabati bilan uning hayoti yoki sog‘lig‘iga yetkazilgan zararning
o‘rnini qoplash bo‘yicha ish beruvchi o‘z fuqarolik javobgarligini ushbu qonunda
belgilangan shartlar asosida va tartibda sug‘urtalashi shartligi belgilab quyilgan.
Umuman, sug‘urtaning insoniyat hayotidagi va iqtisodiyotni uzluksiz
rivojlanishini
ta’minlashdagi ahamiyati beqiyos. Buni e’tiborga olib,
mamlakatimizda bozor infratuzilmasining ushbu bo‘g‘inini rivojlantirishga katta
e’tibor berilyapti. 2002 yilda sug‘urta sohasini rivojlantirish
yuzasidan davlat
darajasida bir qator chora-tadbirlar belgilandi. Xususan, 2002 yilning 31 yanvarida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Sug‘urta bozorini yanada erkinlashtirish
va rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risi-da»gi
2
Farmonining e’lon qilinishi
sug‘urta tizimini taraqqiy ettirish yo‘lida muhim qadam bo‘ldi. Mazkur Farmonga
muvofiq, mulk shaklidan qat’i nazar barcha sug‘urta tashkilotlari 2002 yilning 1
fevralidan boshlab uch yil muddatga daromad (foyda) solig‘i to‘lashdan ozod etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Sug‘urta xizmatlari bozorini
yanada rivojlantirish cho-ra-tadbirlari tug‘risida» 2002 yil 27 noyabrda qabul qilgan
Qarori sohani rivojlantirishda katta ahamiyat kasb etd
i. 2002 yilning 5 aprelida
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida» yangi qonun
qabul qildi. Bu qonunning qabul qilinishi sug‘urta munosabatlarida ishtirok etuvchi
tomonlarning huquq va manfaatlarini qonuniy jihatdan himoyalashga muhim hissa
1
«Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish to‘g‘risida»gi O‘zbekiston
Respublikasining qonuni.//
https://lex.uz/docs/1471197
2
https://lex.uz/docs/342368
115
bo‘lib qo‘shildi. Sug‘urta sohasini tartibga soluvchi qonunchilik hujjati normalari
xalqaro standartlarga muvofiqlashtirildi.
Jumladan, rivojlangan chet el
mamlakatlaridagidek, bizda ham sug‘urta xizmatlari bozori ikkiga ajratildi: hayotni
sug‘urta qilish bilan bog‘liq xizmatlar bozori va umumiy sug‘urta xizmatlari bozori.
Hayotni sug‘urta qilishga ixtisoslashgan tashkilotlar umumiy sug‘urta turlarini
o‘tkazish, aksincha, umumiy sug‘urta turlarini amalga oshiruvchi tashkilotlar
hayotni sug‘urtalash huquqiga ega bo‘lmaydi. To‘g‘ri, bizda hayotni sug‘urta qilish,
ayniqsa uzoq muddatli sug‘urta turlarini rivojlantirishda ba’zi muammolar mavjud.
Bu sug‘urta turini amalga oshirish uchun fuqarolarda sug‘urta
tashkilotlariga
ishonch bo‘lishi bilan bir qatorda yetarli miqdorda mablag‘ ham bo‘lishi zarur. Faqat
hayot sug‘urtasi bilan bog‘liq xizmatlarni ko‘rsatishda emas, balki korxona va
tashkilotlarning mol-mulki hamda boshqa ixtiyo-riy sug‘urta turlarini o‘tkazishda
ham muammolar mavjud. Bu muammolarni hal etish sug‘urta tashkilotlari va
ularning salohiyatli mijozlari bo‘lmish ko‘p ming sonli aholi, yuridik shaxslar
rahbarlarining o‘zaro hamkorligiga bog‘liq. Jamiyatda
aholi va korxona hamda
tashkilot rahbarlarining sug‘urtaga bo‘lgan munosabatini tubdan o‘zgartirish lozim.
Bu, o‘z navbatida, sug‘urta tashkilotlari tomonidan faol tushuntirish, targ‘ibot
ishlarini olib borishni talab qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Qonunchilik palatasi tomonidan 2019 yil 17
avgustda qabul qilingan va Senat tomonidan 2019 yil 24 avgustda ma’qullangan
«O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga qo‘shimcha va o‘zgartirish
kiritish to‘g‘risida»gi1 qonuniga asosan, MJtKning 492-moddasiga ko‘ra ish
beruvchilar tomonidan belgilangan majburiyatni bajarmasligi - mansabdor
shaxslarga nisbatan eng kam oylik ish haqining o‘n barobaridan o‘n besh
barobarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘lishi,
xuddi shunday
huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida
1
Senat tomonidan 2019 yil 24 avgustda ma’qullangan «O‘zbekiston Respublikasining ayrim
qonun hujjatlariga qo‘shimcha va o‘zgartirish kiritish to‘g‘risida»gi qonuni
//https://www.lex.uz/docs/4492008
116
takroran sodir etilgan bo‘lsa o‘n besh barobaridan o‘ttiz barobarigacha jarima
solishga sabab bo‘lishi belgilandi.
Mamlakatimiz sug‘urta bozorida ro‘y berayotgan o‘zgarish va yangilanishlar
xususida so‘z yuritsak, istiqlolning ilk davrida yurtimizda atigi bitta davlat sug‘urta
tashkiloti mavjud edi. U ham davlat muassasasi sifatida faoliyat yuritardi. Bugungi
kunga kelib esa, turli mulkchilik shaklidagi 29 ta sug‘urta kompaniyasi faoliyat
ko‘rsatmoqda. Ularning Qoraqalpog‘iston
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
shahrida joylashgan 1170 ta bo‘linmasi jismoniy hamda yuridik shaxslarga 130 dan
ziyod sug‘urta xizmatlarini taklif etmoqda.
Yuqoridagilardan ko‘rishimiz mumkinki, O‘zbekiston sug‘urta bozori kun
sayin o‘sib kelmoqda. Shunday bo‘lsada, mamlakatimiz aholisining hammasida ham
sug‘urtaga bo‘lgan ishonch va tushuncha to‘liq shakllanmagan. Bunga sabab
sug‘urta faoliyati haqidagi ma’lumotlar Respublikamizning
aksariyat joylariga
bormayotganligi va rivojlanmaganidir. Bu esa sug‘urta faoliyatining rivojlanishi
YaIM dagi ulushining o‘sishiga hamda sug‘urta kompaniyalarining moliyaviy
barqarorligi oshishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Sug‘urta faoliyatidan asosan
Respublikamizda Toshkent shahrida istiqomat qiladigan aholi keng foydalanmoqda.
Boshqa viloyatlarda bu ko‘rsatkich bir muncha pastroq. Buning sababi sug‘urta
faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar, uning afzalliklari haqida tushuncha boshqa
Respublikamizning aksariyat viloyatlarida shakllanmagan.
