Ishsizlik va uning asosiy turlari

143 
• mexnatga xak to‘lash xarajatlarining yalpi ichki maxsulot xajmidagi 
solishtirma ulushi. Bu ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iktisodiyotida ish bilan bandlik 
soxasidagi iktisodiy siyosatning eng muxim indikator-laridan biri xisoblanadi; 
• mexnat bozorida ish kuchi sifati va rakobatdoshligi darajasi. 
Ishsiz kolgan shaxslarni davlat tomonidan qo‘llab-kuvvatlash, ularni ijtimoiy 
muxofazalash mexnat bozoriga davlat siyosatining passiv shakliga kiradi. Ishsiz 
fukarolarni davlat kafolatlaydi: 
• ishsizlik bo‘yicha nafaqalar ko‘rinishida ijtimoiy ko‘llab-kuvvatlash, moddiy 
yordam va boshka ijtimoiy to‘lovlarni ta’minlash; 
• bepul tibbiy xizmat ko‘rsatish. 
Rivojlangan mamlakatlarda ishsizlarga moliyaviy yordam ishsizlik buyicha 
sug‘urta tizimi asosida amalga oshiriladi. aholining aloxida guruxlari, ishlovchilar, 
tadbirkorlar xamda mexnatni tashkil etishning ma’lum unsurlari davlat ta’sir 
ko‘rsatish ob’ekti xisoblanadi. Davlat ularga turli imtiyozlar, shu jumladan, solik 
imtiyozlari takdim etadi, jamoat ishlarini tashkil kiladi, shu orkali mexnatga bulgan 
talabni rag‘batlantiradi va bandlik muammolarini xal kiladi, korxona va ish joylarini 
(davlat tadbirkorligi) o‘zi yaratadi va x,.k. Ta’sir ko‘rsatish ob’ekti xususiyatlaridan 
kelib chikib, umumiy ta’sir ko‘rsatish choralarini va maxsus tadbirlarni ajratish 
mumkin. 
Ta’sir ko‘rsatish yo‘nalishi bo‘yicha xodimlarga bo‘lgan talabni xam, taklifni 
xam oshiradigan (kamaytiradigan), talab tarkibi va taklifning tarkibida aks etadigan, 
ularning uzaro muvofikligi darajasini oshirishga karatilgan tadbirlar farklanadi. 
Ta’sir ko‘rsatish shakliga ko‘ra, bevosita va bilvosita tartibga solish usullari 
farklanadi. Birinchi guruhga davlat subsidiyalashi va turli imtiyozlar, shu jumladan, 
soliqlardan imtiyozlar takdim kilish yo‘li bilan barcha mumkin bo‘lgan tashkiliy-
hukukiy shakllardagi, davlat bandlik xizmati bilan hamkorlik kiladigan va kandaydir 
kasb bo‘yicha o‘qigandan keyin ishga kabul kiladigan korxonalarda bandlikni 
rag‘batlantirish kiradi. Ikkinchi guruhga demografik vaziyatni tartibga solish, davlat 
xaridlarini ko‘paytirish, solik tusiklarini kamaytirish, amortizatsiyani jadallashtirish 

144 
va boshka tadbirlar, ya’ni mamlakat iktisodiyoti pasayish boskichida bo‘lgan 
davrdagi ishbilarmonlik faolligini rag‘batlantiradigan dastaklar kiradi.
1
Iktisodiyotni modernizatsiyalash boskichida O‘zbekistonda aktiv bandlik 
siyosatga o‘tish hayotiy zaruriyatdir. Aktiv bandlik siyosati - bu davlat tomonidan 
ishsizlik darajasini pasaytirish maksadida olib boriladigan hukukiy, tashkiliy va 
iktisodiy chora-tadbirlar yig‘indisidir. Bu siyosat ish o‘rinlarini saklab kolish 
maksadida 
ishchilarni 
kutilayotgan 
bushatishlardan 
ogohlantirish; 
ish 
izlayotganlarni o‘qitish, kayta tayyorlash va malakasini oshirish; yangi ish urinlarini 
yaratishni moliyalashtirish; ish o‘rinlarini izlash va tanlash; jamoat ishlarini tashkil 
etish tizimi orkali yangi ish o‘rinlarini yaratish va boshkalarni kamrab oladi. 
Bandlik sohasida faol davlat siyosatini olib borish aholini ish bilan ta’minlash 
dasturini ishlab chikish va uni hayotga tatbik etish orkali amalga oshiriladi. Bu 
dastur mehnat bozoridagi holat va uning rivojlanish istikbollariga mos ravishda 
shakllanadi. 
Bandlikni xududiy tartibga solish hududlar rivojlanishining ko‘plab o‘ziga xos 
jixatlarini xisobga olishni va ular asosida anik maksadga yo‘naltirilgan chora-
tadbirlar ishlab chikishni takozo etadi. 

Download 2,13 Mb.