Soyib raupov ijtimoiy siyosat

140 
12-mavzu: AXOLI BANDLIGI. IShSIZLIK: IJTIMOIY – IQTISODIY 
OQIBATLARI, ASOSIY KO‘RINIShLARI, QISQARTIRISh YO‘LLARI. 
Reja: 
12.1.Bandlik, uning moxiyati va shakllari. 
12.2.Ishsizlik va uning asosiy turlari. 
12.3.Mexnat bozorining modellari. 
12.1.Bandlik, uning moxiyati va shakllari. 
Aholi bandligini muayyan darajada barqaror ushlab turish har qanday 
mamlakat oldida turgan murakkab vazifalardan sanaladi. Bandlik sohasida 
bozorning o‘zini o‘zi avtomatik suratda tartibga solish jarayoniga ta’siri har doim 
ham sezilmaydi. Shu sababli bozor iqtisodiyotiga yunaltirilgan barcha 
mamlakatlarda doimiy, bandlik sohasiga ta’sir ko‘rsatish shakllari va vositalari 
jihatidan egiluvchan choralarni qo‘llash asosida bandlikni tartibga solish siyosati 
amalga oshirilmoqda. Aholining to‘liq va samarali bandligini ta’minlash har qanday 
demokratik jamiyatning muhim vazifalaridan biridir. 
Aholini ish bilan ta’minlash (bandlik) siyosati - jamiyat va uning har bir 
a’zosining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga bevosita va bilvosita ta’sir etuvchi chora 
tadbirlar yig‘indisidir. 
Bandlik sohasidagi davlat siyosati ikkita asosiy vazifani hal qilishga qaratilgan: 
birinchidan, amaldagi investitsiyalanayotgan kapitalning ishchi kuchiga 
bo‘lgan ehtiyojini qondirish. Jadal va foydali amal qiladigan kapital - ishchi 
kuchidan samarali foydalanishning eng muhim dalilidir; 
ikkinchidan, mehnatga layoqatli aholini kishilarning me’yoridagi hayot 
kechirishlarining muhim sharti sifatida ish joylari bilan ta’minlash. Aholining 
farovonligi tug‘risida g‘amxo‘rlik qilish davlatning an’anaviy vazifasi hisoblanadi. 
Shundan kelib chiqib 2020 yilda mamlakatimizda 

141 
“Aholi bandligi to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi qonuni
1
qabul qilindi. 
Qonunning 4-moddasida kimlar band deb hisoblanishi ko‘rsatib o‘tilgan. Jumladan 
qonunda shuday deyiladi: “Quyidagi fuqarolar band deb hisoblanadi: 
mehnat shartnomasi bo‘yicha haq evaziga to‘liq yoki to‘liqsiz ish vaqti shartlari 
asosida ishlayotgan yoxud kasanachilik bilan shug‘ullanayotgan, shuningdek haq 
to‘lanadigan boshqa ishga, shu jumladan vaqtinchalik ishga ega bo‘lgan fuqarolar; 
kasalligi, ta’tilda bo‘lishi, kasbga tayyorlashda, qayta tayyorlashda yoki malaka 
oshirishda ekanligi, ishlab chiqarish to‘xtatib turilganligi munosabati bilan, 
shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq vaqtincha ish joyida bo‘lmagan xodimning 
ish o‘rni saqlanib qoladigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan 
fuqarolar; 
haq to‘lanadigan lavozimga saylangan yoki tayinlangan fuqarolar; 
O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi, Ichki ishlar vazirligi, Favqulodda 
vaziyatlar vazirligi, Milliy gvardiyasi, Davlat xavfsizlik xizmati tizimida, bojxona 
organlarida va boshqa harbiy xizmat nazarda tutilgan idoralarda xizmatni o‘tayotgan 
fuqarolar; 
o‘zini ish bilan mustaqil ravishda ta’minlayotgan fuqarolar, shu jumladan 
hunarmandlar, oilaviy korxonalarning ishtirokchilari, dehqon xo‘jaliklarining, 
ishlab chiqarish kooperativlarining a’zolari, fermer xo‘jaliklarining a’zolari, o‘zini 
o‘zi band qilgan shaxslar sifatida ro‘yxatga olingan shaxslar, yakka tartibdagi 
tadbirkorlar, shuningdek xizmatlar ko‘rsatish (ishlarni bajarish) bo‘yicha, shu 
jumladan fuqaroviy-huquqiy tusdagi shartnomalar bo‘yicha shaxsiy mehnati bilan 
ishtirok etishga asoslangan faoliyatni amalga oshiruvchi boshqa shaxslar; 
O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida vaqtinchalik mehnat faoliyatini 
amalga oshirayotgan fuqarolar; 
o‘z faoliyatini qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirayotgan nodavlat 
notijorat tashkilotlarida, shu jumladan diniy tashkilotlarda ishlayotgan fuqarolar.”
2
1
https://lex.uz/docs/5055690
2
https://lex.uz/docs/5055690 

142 
Qonunning 5- moddasida aholi bandligi sohasidagi asosiy tamoillar 
quyidagilardan iborat deb belgilandi:
 
bandlik turini tanlashning ixtiyoriyligi va erkinligi; 
aholi bandligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish; 
kamsitishga yo‘l qo‘yilmasligi; 
shaffoflik va ochiqlik; 
ishsizlikdan himoya qilish va ishga joylashishda, kasbga tayyorlashdan, qayta 
tayyorlashdan hamda malaka oshirishdan o‘tishda ko‘maklashish; 
O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish, 
mustaqil ish izlash va ishga joylashish uchun huquqni ta’minlash; 
kasb egallash va ishga kirishdagi, mehnat qilish va bandlikni ta’minlash 
sharoitlaridagi, mehnatga haq to‘lashdagi, xizmat pog‘onalari bo‘yicha 
ko‘tarilishdagi imkoniyatlar tengligining kafolati; 
majburiy mehnatni taqiqlash, ya’ni biron-bir jazo qo‘llash tahdidi bilan ish 
bajarishga majburlashni taqiqlash.
1
Ana shu tamoillar asosida amalga oshiriladigan 
bandlik siyosati o‘zining samarasini beradi. 

Download 2,13 Mb.