O‘zbekistonda kambag‘allikni qisqartirishning yo‘llari va uning

158 
kambag‘allikka qarshi kurashish bo‘yicha davlat siyosatini belgilab beradi.
O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2020 yil 26 martdagi PQ-4653-son qarori 
3-ilovasida “O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni 
qisqartirish vazirligi" to‘g‘risida nizom qabul qilindi. Bu nizomda umumiy 
qoidalar, vazirlikning tuzilishi, vazirlik va uning hududiy bo‘linmalarining asosiy 
vazifa va funksiyalari keltirilgan.1 
Ijtimoiy himoyaga muhtoj va kam ta’minlangan oilalarni qo‘llab-quvvatlash 
maqsadida Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi tashkil etildi. Mazkur 
vazirlik 
fuqarolarning 
o‘zini 
o‘zi 
boshqarish 
institutlari 
faoliyatini 
muvofiqlashtiruvchi mas’ul davlat organi sifatida ijtimoiy himoyaga muhtoj va kam 
ta’minlangan qatlamlarini aniqlash va manzilli ko‘mak berish borasida 
samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. 
O‘zbekiston ijtimoiy yo‘naltirilgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Bunday 
mamlakatlarda davlat jamiyat hayotidagi ishtiroki ancha muhim bo‘lib, u o‘z 
fuqarolari oldidagi ijtimoiy majburiyatlarini keng ko‘lamda amalga oshirilishini 
nazarda tutadi. Bu esa jamiyatning ijtimoiy zaif qatlamlarini davlat tomonidan 
qo‘llab-quvvatlash zaruriyatini keltirib chiqaradi. 
Kuchli ijtimoiy siyosat degani davlat institutlari tomonidan ijtimoiy 
ne’matlarni jamiyatning eng kam himoyalangan va eng zaif a’zolari foydasiga 
taqsimlash demakdir. O‘tgan yillar davomida O‘zbekistonda boshqa ko‘plab 
mamlakatlardan farqli o‘laroq, kuchli ijtimoiy siyosat amalga oshirilgani shubha 
ostiga olinmay kelinmoqda. Boshqacha qilib aytganda, O‘zbekistonda haqiqatan 
ham ijtimoiy adolat tushunchasiga mos keladigan davlat siyosati modeli 
tanlanganini ta’kidlash mumkin. Ming yillar davomida xalqimiz yashab turgan 
zaminimizda odamlar bir-biriga yordam berishi, og‘ir hayotiy vaziyatlarda qolgan 
qashshoq va zaif aholi qo‘ni-qo‘shni, mahalla va jamiyatdan madad olishi lozim, 
degan an’anaviy dunyoqarash shakllangan. O‘zbekistonda ijtimoiy shartnoma 
ijtimoiy axloqning ko‘p asrlik tamoyillariga asoslangan. 
1
http://yangiobod.jizzax.uz/yangiliklar/300-kambaallik-chegarasi-va-uni-bartaraf-etish-
choralari.html 

159 
Shunday bo‘lsada, uzoq vaqt davomida, kambag‘allikning mavjudligi siyosiy 
sabablarga ko‘ra rasmiy darajada deyarli tan olinmagan, kambag‘allikni 
aniqlashning qonuniy tasdiqlangan mezonlari yo‘q edi, bu holda samarali ijtimoiy 
siyosat olib borish juda mushkul masala edi. Biroq, kambag‘allik muammosi 
yo‘qolmadi, hatto 2007 yilda uni bartaraf etish uchun tegishli strategiyani ishlab 
chiqishga harakat qilindi. BMT, Jahon banki va OTB bilan birgalikda «2008-2010 
yillarda O‘zbekiston Respublikasi aholisi farovonligini oshirish strategiyasi» ishlab 
chiqildi Biroq tan olish kerak, yaqin davrgacha mahalla qo‘mitalari orqali 
kambag‘allarni real ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash borasida tub o‘zgarishlar amalga 
oshirilmadi. 
Moddiy yordam ko‘rsatish mexanizmi Vazirlar Mahkamasining 2013 yil 15 
fevraldagi qarori bilan tasdiqlangan «Kam ta’minlangan oilalarga ijtimoiy nafaqalar 
va moddiy yordam tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risidagi Nizom»
1
bilan 
belgilanadi. Ushbu qoidaga muvofiq, bolali oilalarga nafaqalar, bola parvarishi 
bo‘yicha nafaqa va moddiy yordam tayinlash va to‘lash to‘g‘risidagi qaror qabul 
qilishga vakolatli mahalla fuqarolar yig‘ini yoki komissiyaga belgilangan. 
Komissiya fuqarolar yig‘ini raisi boshchiligida fuqarolar yig‘ini tomonidan saylanib 
kelgan. Komissiya a’zolari 2 yil muddatga, fuqarolar yig‘ini raisi esa – o‘z 
vakolatlarining butun muddati davomida saylangan. Ushbu komissiya a’zolarining 
soni kamida 15 kishini tashkil etishi lozim. 
Mazkur mexanizm, komissiya a’zolari o‘zlari yashayotgan mahallalarda 
qo‘llab-quvvatlanishga muhtoj aholini bilgan holda ob’ektiv qarorlar qabul qilishni 
nazarda tutadi. Ammo, boshqa tomondan, jamoaviy qaror qabul qilishning bunday 
mexanizmi juda murakkab, yetarlicha shaffof emasligi va berilgan vakolatlar 
suiiste’mol qilinishini istisno qilmaydi, ayniqsa, ko‘plab jarayonlar ortiqcha 
hujjatlar va sertifikatlar taqdim etilishini talab qiladi. Balki shuning uchundir, 
ijtimoiy yordam ajratish mexanizmidagi qiyinchiliklar va kamchiliklar ta’sirida 
Prezident qabulxonalariga samarasiz yoki hatto adolatsiz moddiy yordam ajratish 
amaliyotlar haqida murojaatlar soni oshib ketishiga olib keldi. O‘zbekiston 
1
https://lex.uz/docs/2134701 

160 
Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 yanvardagi «Aholi muammolari bilan 
ishlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi Farmonida
1
Xalq qabulxonalari hududlarni kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha 
sektorlar, davlat organlari va boshqa tashkilotlar bilan birgalikda uyma-uy yurish, 
ijtimoiy va boshqa ob’ektlarni o‘rganish orqali muammolarni aniqlash, ularga 
yechim topishga qaratilgan tizim joriy qilindi. 
Xuddi Xitoydagi kabi O‘zbekistonda ham “manzilli yondashuv” — ijtimoiy 
himoya tizimining asosiy elementlaridan biridir. Yordamga muhtoj barcha fuqarolar 
tarmoqlar va mahalla yig‘inlari rahbarlari tavsiyasi bilan “Temir daftar”ga kiritiladi. 
Aslida, bu “SAXOVAT.ARGOS.UZ” elektron dasturi bo‘lib, unga kiritilgan 
fuqarolarga davlatning maqsadli yordam ko‘rsatishi “qat’iy kafolatlanadi”.“Temir 
daftar”ga ish o‘rinlari va daromad manbalarini yo‘qotganlarning barchasi, 
shuningdek, nogironligi bo‘lgan kishilar, yakka-yolg‘iz qariyalar va kam 
ta’minlanganlar kiritiladi. 
“Temir daftar”dagi oilalarni tanlash ko‘plab mamlakatlarda keng tarqalgan 
kategorial baholash usuliga asoslanadi. Bunda aholining ayrim guruhlariga ijtimoiy 
yordamga muhtoj shaxslar sifatida qaraladi. 
Bizning holatda “Temir daftar”ni yuritish 5 ta toifadagi oilalarni nazarda tutadi: 
1) ehtiyojmand, nochor va moddiy ko‘makka muhtoj oilalar; 
2) nogironligi bo‘lgan va surunkali kasallikka chalingan kishilar; 
3) 5 va undan ko‘p farzandi bor oilalar; 
4) yakka-yolg‘iz keksalar, bevalar va o‘zgalar qaramog‘iga muhtojlar; 
5) karantin choralari natijasida o‘zining daromad manbaini yo‘qotgan oilalar. 
Bugungi kunda “Temir daftar”ga kiritishning asosiy mezoni — daromad va 
ishlab pul topish vositalarining mavjud emasligi hamda mehnatga layoqatlilikning 
cheklanganidir. 
Tuman yoki shahar sektorlari rahbarlari mahalla raislari bilan birgalikda 
oilalarning moddiy va uy-joy sharoitlarini o‘rganish va umumlashtirish uchun uyma-
1
https://lex.uz/docs/4166958 

161 
uy yurmoqda, agar maqsadga muvofiq, deb topilsa, yangi aniqlangan
ehtiyojmandlar ham dasturga kiritiladi. 
Ushbu dasturning afzalligi shundaki, undan tuman, viloyat va umuman, respub-
likadagi mavjud ijtimoiy vaziyat haqida aniqroq tasavvur yuzaga keladi. Ya’ni, 
tuman hokimidan tortib, Prezidentgacha ishlar ko‘lami va erishilgan natijalar 
borasida, real yordam ko‘rsatilayotgan oilalar va ism-shariflargacha, aniq va yaxlit 
tasavvurga ega bo‘ladi. 
Oddiy qilib aytganda, “Temir daftar”da umumiy ko‘rsatkichlar emas, balki har 
bir oila, har bir fuqaroning muammolari va ularning yechimlari aks etadi. Bularning 
barchasi har bir fuqaroning ijtimoiy muammolariga, uning o‘ta zaruriy 
muammolarini hal etishga yordam beradigan yo‘l va vositalarga e’tibor qaratish 
imkonini beradi. 
So‘nggi yillarda kambag‘allikni yengishga hissa qo‘shadigan boshqa sohalarda 
ham salmoqli sa’y-harakatlar amalga oshirildi. Ularga yangi ish o‘rinlari yaratish va 
tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, qishloq joylari va qishloq xo‘jaligini 
rivojlantirish, qishloq joylarda infratuzilmani takomillashtirish, sog‘liqni saqlash, 
kasb-hunar ta’limi va tarbiyasini yaxshilash hamda iqtisodiy migratsiya kiradi. Bu 
sohalarda 
oxirgi 
yillarda 
amalga 
oshirilayotgan 
ijobiy 
o‘zgarishlar 
mamlakatimizning uzoq muddatli kambag‘allikni qisqartirish dasturining muhim 
qismi hisoblana
di. 

Download 2,13 Mb.