152
yosh bolali ayollar, ko‘p
bollali oilalar, og‘ir toifadagi nogironlar, yakka turmush
tarzidagi insonlar.
Suzib yuruvchi kambag‘allik
. Kambag‘allikdan vaqtinchalik yaxshi turmush
sharoitiga o‘tganlar va aksincha yaxshi turmush sharoitidan kambag‘allikka o‘tib
qolganlar.
Xulosa o‘rnida shuni takidlash lozimki, demokratik davlatlar o‘zlarining
kambag‘allikka qarshi kurash siyosatlarida biz yuqorida sanab o‘tgan
kambag‘allikning kelib chiqish sabablarini va uning turli ko‘rinishlari
xususiyatlarini inobatga olishlari lozim.
13.2. Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida kambag‘allikka qarshi
kurashishning zamonaviy tajribalari.
Ijtimoiy himoya tizimi bu – kambag‘allik va tengsizlikni kamaytirish, aholining
ijtimoiy zaif qatlamlari farovonligini oshirishga qaratilgan
chora-tadbirlar va
dasturlar majmuasidan iborat davlat siyosatidir.
G‘arb davlatlarida ijtimoiy himoyaning markazlashgan tizimi XX-asrning
boshlarida Germaniya va Buyuk Britaniyada ijtimoiy ta’minot tizimlarining
yaratilishi davrida, bir oz keyinroq esa AQShda – Buyuk depressiya davrida
muvaffaqiyatga erisha boshladi. 100 yil oldin ijtimoiy himoya tizimlari faqatgina bir
necha mamlakatda rasman mavjud bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunga kelib ushbu tizim
deyarli barcha davlatlarda amal qilmoqda. Mamlakatlar o‘z
imkoniyatlari, milliy
sharoitlari va ustuvorliklariga asoslanib ijtimoiy himoya tizimlarini quradilar.
Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimi nafaqat moddiy yordam berishga, balki
aholining yordamga muhtoj qatlamlarini kambag‘allikdan chiqarishga yo‘naltirilgan
bo‘lishi muhim rol o‘ynaydi. Rivojlangan mamlakatlarda 1990
yillardan boshlab
nafaqa ko‘rinishidagi ijtimoiy yordam oluvchilarni rasmiy tadbirkorlikka jalb qilish
uchun majburiy talablar joriy qilingan. Bu amaliyot qo‘llanilgan mamlakatlarda
(Koreya, AQSh, Yangi Zelandiya, Buyuk Britaniya va boshqalar.) aholi bandligi
oshgani kuzatilgan.
153
K
ambag‘allikdagi inson farovonligini faqatgina
daromadlarga asoslangan
baholash o‘rniga boshqa ko‘p kriteriyali tizimlari bilan o‘lchash kambag‘allikka
qarshi kurashishning samarasini yanada oshiradi. Kambag‘allik bu faqatgina
daromadlar emas, bu turli o‘lchamli (toza ichimlik suvi, sog‘liqni saqlash, sanitariya
holati, boshqa zarur xizmatlar) hayot sifatini ifodalovchi ko‘rsatkichdir. Maqsadli
ijtimoiy yordam ko‘rsatish tizimidagi bu o‘zgarishlar qisman Avstriya, Belgiya,
Avstraliya, Kanada, Chexiya, Daniya va boshqa mamlakatlarda 2000
yillarning
o‘rtalarida rasmiy kambag‘allik darajasini kamaytirishga omil bo‘lgan.
Turli mamlakatlar kambag‘allik darajasini kamaytirish uchun turli modellarni
qo‘llashadi. Misol uchun, shved modeli ikki maqsadni ko‘zda tutadi: to‘liq bandlik
va daromadlar tengsizligini kamaytirishni ta’minlash. Mazkur mamlakatida,
ishsizlarni o‘qitish va qayta tayyorlash, talab yuqori bo‘lgan sohalarda ishlash
qobiliyatini tiklashni ma’qul ko‘rishadi.
Odatda Xitoyning qashshoqlikka qarshi kurashdagi
muvaffaqiyati manzilli
yordam, qishloq xo‘jaligidagi islohotlar, kambag‘al aholini ma’lum ko‘nikmalarga
o‘rgatish, infratuzilma va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish kabi asosiy tayanch
ustunlarga asoslangan, deya e’tirof etiladi.
Bunday yondashuv tufayli, bugungi kunda Xitoy — qashshoqlikni
qisqartirishning rekord sur’atlarini namoyish etayotgan va birinchi marta
“Qashshoqlikni kamaytirish bo‘yicha BMT mingyillik rivojlanish maqsadlari”ga
erishgan mamlakat hisoblanadi. O‘tgan 40 yil mobaynida XXR 740 milliondan ortiq
kishini qashshoqlikdan olib chiqdi. Bunday yutuqlar, avvalo, joylarda izchil ishlarni
amalga
oshirish, qat’iy ma’muriy nazorat o‘rnatish orqali ta’minlangan.
Kambag‘allikka
qarshi
kurash
mamlakat
ijtimoiy-iqtisodiy
taraqqiyot
strategiyasining asosiy maqsadi hisoblanadi. Mamlakatda faol kichik biznesni
qo‘llab-quvvatlash orqali ularni ish bilan ta’minlash va aholining kam ta’minlangan
qismiga pullik yordamlar ko‘rsatish kabi vazifalar kiradi.
1
1
https://uzjournals.edu.uz/cgi/viewcontent.cgi?article=1879&context=interfinance
154
Chexiyada esa kambag‘al aholini moddiy tomondan qo‘llab-quvvatlash uchun
asosiy nafaqadan tashqari mahsulotlar va pul ko‘rinishidagi qo‘shimcha ko‘maklar
beriladi.
AQShda kambag‘allarga ko‘rsatilayotgan yordam aholining 15 foizidan 20
foizigacha qismini qamrab oluvchi maxsus dasturlar orqali tarqatiladi. Eng ko‘p
tarqalgan yordam turlari bu oziq-ovqat talonlari, arzon uy-joy olish dasturlari,
qariyalar uchun tibbiy
va ijtimoiy yordam turlari, bola parvarishlash bo‘yicha
nafaqalar va boshqa turdagi qo‘llab-quvvatlash turlarini o‘z ichiga oladi. AQSh
An’anaviy tarzda keng ko‘lamli xayriya fondlari amaliy tajribasini qo‘llanilishi va
rivojlantirilganligi bilan tavsiflanadi.
1
Niderlandiya kam ta’minlangan fuqarolar muammosini hal qilishda maxalliy
hokimiyat organlarini jalb etilishi bilan xarakterlanadi.
Ko‘rinib turibdiki, xorij mamlakatlarida kambag‘allikni qisqartirishda qator
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
