deb ataladi. U firmalarning bozor ehtiyojlaridan, iste’molchilarning xarakteri,
mahsulot xususiyatlari va mavjud raqobat
ustunliklaridan kelib chiqib, e’tibor
qaratadigan biznesdagi yo’nalishni xarakterlaydi.
2.
Korxona maqsad va vazifalarini shakllantirish. Biznesning muayyan turiga
xos bo’lgan ishbilarmonlik xarakteri va darajasini tavsiflash uchun “maqsadlar” va
“vazifalar” atamalaridan foydalaniladi. Maqsad va vazifalar mijozlarga xizmat
ko’rsatish darajasini aks ettirishi kerak. Maqsad doirasida kamida to’rt turdagi
maqsadlar bo’lishi kerak: miqdoriy maqsadlar; sifatli maqsadlar;
strategik
maqsadlar; taktik maqsadlar va boshqalar.
3.
Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish va baholash. Tashqi muhitni tahlil qilish
odatda strategik boshqaruvning dastlabki jarayoni hisoblanadi. Har qanday
boshqaruvning asosiy rollaridan biri tashkilotning atrof-
muhit bilan o’zaro
munosabatlarida muvozanatni saqlashdir. Har bir tashkilot uchta jarayonda ishtirok
etadi: tashqi muhitdan resurslar olish (kirish); resurslarni mahsulotga aylantirish
(o’zgartirish); mahsulotni tashqi muhitga (chiqish) o’tkazish.
Boshqaruv kirish va chiqish balansini ta’minlashi lozim. Tashkilotda bu
muvozanat buzilgach, korxona tugash holatiga o’tadi.
Zamonaviy bozor bu
muvozanatni saqlashda chiqish jarayonining ahamiyatini keskin oshirdi. Bu aynan
strategik boshqaruv tuzilmasida birinchi bo’lim muhit tahlili bo’limi ekanligida o’z
aksini topadi.
Korxona “bevosita tashqi muhit”ida quyidagi asosiy tarkibiy qismlar:
xaridorlar, ta’minotchilar, raqobatchilar, mehnat bozori bo’yicha tahlil qilinadi.
Ichki muhitning tahlili -
kompaniya o’z maqsadlariga erishish jarayonida
raqobat kurashida inobatga oladigan imkoniyatlarni, salohiyatni ochib beradi. Ichki
muhitni
tahlil qilish, shuningdek, tashkilotning maqsadlarini yaxshiroq tushunish,
missiyani yanada to’g’ri shakllantirish, ya’ni kompaniya faoliyatining mazmuni va
yo’nalishlarini aniqlash imkonini beradi.
Ichki muhit an’anaviy tarzda quyidagi
yo’nalishlarda tahlil qilinadi: kadrlar salohiyati; boshqaruvni tashkil etish; moliya;
marketing; tashkiliy tuzilma va boshqalar.
4. Muqobil strategiyalarni ishlab chiqish va tahlil qilish, strategiyani tanlash.
Strategiyani ishlab chiqish boshqaruvning eng oliy darajasida amalga oshiriladi va
yuqorida bayon etilgan vazifalarni hal etishga asoslanadi. Qaror qabul qilishning
bu bosqichida menejer kompaniya faoliyatining muqobil yo’llarini baholashi va
qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun eng yaxshi variantlarni tanlashi kerak.
5. Strategiyani amalga oshirish. Strategik rejani amalga oshirish muhim
jarayondir, chunki haqiqiy rejada u kompaniyani muvaffaqiyatga olib keladi. Ba’zi
hollarda uni aksi bo’lishi mumkin. Yaxshi ishlab chiqilgan reja, amalga oshirish
jarayonida ijro choralari ko’rilmasa barbod bo’lishi mumkin. Ko’pincha firmalar
tanlangan strategiyani amalga oshira olmaydigan holatlar mavjud. Bunday
holat
tahlillar noto’g’ri amalga oshirilganligi va noto’g’ri xulosalar chiqarilganligi yoki
tashqi muhitda kutilmagan o’zgarishlar ro’y berganligi sababli sodir bo’ladi. Biroq,
strategiya ko’pincha amalga oshirilmay qolishiga, boshqaruv strategiyani amalga
oshirish uchun kompaniyaning mavjud salohiyatini to’g’ri jalb qila olmasligi ham
sabab bo’ladi. Bu, ayniqsa, inson salohiyatidan foydalanish uchun to’g’ri keladi.
6. Strategiyani baholash va nazorat qilish. Strategiyani amalga oshirishni
baholash va nazorat qilish strategik boshqaruvda amalga
oshiriladigan mantiqiy
yakuniy jarayondir. Bu jarayoni maqsadlarga yetishishda mustahkam qaytar
aloqani ta’minlaydi. Har qanday nazoratning asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat: nimani va qanday ko’rsatkichlar bo’yicha tekshirishni aniqlash; qabul
qilingan standartlar, nizomlar yoki boshqa ma’lumotnoma ko’rsatkichlariga muvofiq
nazorat qilinadigan ob’ektning
holatini baholash; chetga chiqish sabablarini
aniqlash, agar zarur bo’lsa, baholash natijasida aniqlangan kamchiliklar tuzatishlar
kiritilish mumkin.
Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, strategik reja ishlab chiqishda strategik
tanlovga turli omillar ta’sir ko’rsatadi:
−
tashkilotning ichki imkoniyatlarining pastligi;
−
ma’lum darajada tavakkalchilikka optimistlikbilan qaray olmaslik;
−
strategiyani amalga oshirish uchun zarur resurslarni tashkilotda mavjud
emasligi;
−
strategiya tashqi xavf va imkoniyatini hisobga olinmasligi va boshqa shu
kabilar.
