|
C vitamini (askorbin kislota)
|
| bet | 6/7 | | Sana | 16.12.2023 | | Hajmi | 28 Kb. | | #120703 |
Bog'liq SUVDA ERUVCHI VITAMINLARC vitamini (askorbin kislota)
Bu vitaminning biologik xususiyatlari, ahamiyati juda ko‘p qo‘llanmalarda, darsliklarda qayd qilingan. Quyida biz bu vitaminsiz har xil yuqumli kasalliklardan himoyalanish qiyinligi, boshqa manbalarda kam yoritilgan kishi sog‘ligini muhofaza qilishdagi o‘rni, oziq‑ovqat mahsulotlarida qanchadan uchrashi va boshqa ayrim xususiyatlari haqida to‘xtalamiz.
Odamning bu vitaminga talabi turlicha bo‘lib, u har bir vujud xususiyatlariga bog‘liq. Ayniqsa odam har xil kasalliklarga chalinganda unga bo‘lgan talab oshib ketadi. Sog‘lom bo‘lish uchun kuniga 80-100 mg dan 200 mg gacha S vitamini kerak bo‘lib, yuqumli kasalliklar bilan og‘riganda esa bu ko‘rsatkich 1000 mg gacha oshadi. Uni tabiiy mahsulotlardan qancha olishni bilish uchun 15-jadvalda kundalik ishlatiladigan oziqovqat mahsulotlarida bu vitamin miqdori haqida ma'lumot keltiramiz.
Oziq‑ovqat mahsulotlarida askorbin kislota miqdori
(100 g da mg) 15-jadval
Mahsulotlar
|
Askorbin
Kislota
|
Mahsulotlar
|
Askorbin
kislota
|
Karam
Kartoshka
Bosh piyoz
Sabzi
Bodring
Qalampir
Lavlagi
Rediska
Pomidor
Sarimsoq
Ismaloq
Tarvuz
Qovun
Na'matak
Mol jigari
|
45,0
20,0
10,0
5,0
10,0
15,0
10,0
25,0
25,0
10,0
55,0
7,0
20,0
650,0
39,0
|
Oshqovoq
Gilos
Nok
Shaftoli
Anor
Olma
Apelsin
Limon
Mandarin
Uzum
Chakanda
Qora smorodina
Qo‘ziqorin (quritilgani)
|
8,0
15,0
5,0
10,0
4,0
16,0
60,0
40,0
38,0
6,0
200,0
200,0
150,0
|
15-jadvalda ko‘rsatilgan mahsulotlardan tashqari askorbin kislotasi har xil ko‘katlarda ham (petrushka, ko‘k piyoz va boshqalarda) mo‘l bo‘ladi.
Kasalliklar tufayli antibiotiklar, boshqa doridarmonlar teztez qabul qilib turadiganlar, har xil stress omillar (ruhiy‑hissiy zo‘riqishlar, og‘ir jismoniy ish, uzoq muddatli juda sovuq yoki issiq haroratga duch kelish va boshqalar) ta'siriga uchraydiganlar, kalbosa va shunga o‘xshash dudlangan mahsulotlarni sevib iste'mol qiluvchilar transport qatnovi ko‘p bo‘ladigan yo‘llar atrofida yashaydiganlar, xomiladorlikka qarshi preparatlar oladiganlarda bu vitaminga bo‘lgan ehtiyoj ancha oshadi. Chekuvchilarda ham askorbin kislotaga ehtiyoj ancha katta, kuniga 1 pachka sigaret chekuvchilar uchun C vitaminiga bo‘lgan me'yor talabi 20% oshirilishi kerak. Ma'lumki, C vitamini yetishmasligidan tish milklari tez qonaydigan bo‘lib, singa kasalligi yuzaga keladi, tishlar tushib ketadi, odam charchaydigan bo‘lib qoladi va mehnat qilish qobiliyati pasayib ketadi va har xil kasalliklarga tez chalinadi. Keyingi paytlarda vitaminning davomli yetishmasligi rak (saraton) kasalligiga olib kelishi haqida fikrlar paydo bo’ldi. Bu haqida yaponiyalik olim K.Nishi iste'mol taomlarida askorbin kislotasining uzluksiz yetishmasligi rakka olib keluvchi 3 ta sababdan biridir, deydi.
C vitamini shamollashning oldini olish va davolashda samara beradi. Doktor Laynus Poling o‘zining “C vitamini va shamollash” kitobida kuniga bu vitamindan 15 g qabul qilib turish shamollashdan saqlaydi deb yozadi. Buning uchun, eng yaxshisi, na'matak kabi S vitaminiga boy mahsulotlardan ko‘proq iste'mol qilish kerak. Agar yegan ovqatimiz asosan qaynatilgan va qovurilgan mahsulotlardan iborat bo‘lsa, meva chevalar, ko‘katlar kam iste'mol qilinsa, teztez shamollash va yuqumli kasalliklar bilan og‘rishning sabablaridan biri shundadir. C vitaminining yetarli miqdorda iste'mol qilib turilishi ichaklardan temir moddasining qonga so‘rilishini yaxshilaydi va shu yo‘l bilan kamqonlikning oldini olish mumkin. C vitaminining yana bir foydali xususiyati shundan iboratki, u hujayra va to‘qimalardagi hayotiy jarayonlarni buzib tashlaydigan erkin radikallarni zararsizlantirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Bu radikallar ekologik muhitning yomonlashuvi bois (havo va suvning, oziq – ovqat mahsulotlarining turli xil zararli kimyoviy moddalar bilan arlashtirilishi va boshqalar) kishi tanasida ko‘payib bormoqda, odamlar tez keksayib, erta ishga yaroqsiz bo‘lib qolmoqda. Shuning uchun sog‘lom odam ham har kuni kamida tarkibida 200 – 300 mg askorbin kislotasi bor mahsulotlardan iste'mol qilib turish kerak.
Askorbin kislotasi mahsulotlarni termik qayta ishlash natijasida parchalanib ketadi. Shuningdek, muzlagan va uzoq vaqt ochiq havoda saqlangan mahsulotlarda ham u ancha kamayib ketadi. Olma uzilganidan 6 – 7 oy o‘tishi bilan o‘zidagi S vitaminining 50% ini yo‘qotadi.
Ko‘pgina qo‘llanma va tavsiyalarda C vitaminining miqdori halqaro birlikda (ME) beriladi. Uning milligrammlardagi ekvivalent miqdorini aniqlash uchun halqaro birlikdagi sonni 20 ga bo‘lish kerak, masalan, 1000 ME dagi C vitamini 50 mg ga teng (1000 ME : 20 = 50 mg).
C vitamini tanada zaxira holda to‘planmaydi, shuning uchun tarkibida askorbin kislotasi mavjud oziq – ovqat mahsulotlarini har kuni tegishli miqdorda iste'mol qilib turish kerak.
|
| |
