Avtomotris (frans. automotrice, «özü hərəkət edən») - daxili yanma mühərriki (hal -
hazırda, əsasən dizel) olan dəmir yolu vaqonudur. Elektrik mühərrikləri olan avtonom
vaqonlar da avtomotrislərdir, lakin onları ço x vaxt elektromotris adlandırırlar. XXI
əsrin əvvəllərində bir çox ölkələrdə, Məsələn, Almaniyada avtomotrislər az sərnişin
axını olan dəmir yolu xətlərində sərnişin daşımaları üçün istifadə olunurlar. Müasir
avtomotrislərdə qatara girişi rahatlaşdırmaq üçün döşəmənin səviyyəsi aşağı salınır və
daxili kompanovkasına görə onlar metro vaqonunu xatırladırlar.
Bir neçə dizel vaqondan ibarət olan avtonom qatar dizel - qatar adlanır. Dizel - qatar
şəhərətrafı daşımalarda elektrikləşdirilməmiş xətlərdə, həmçinin şəhərlərarası sürətli
rabitələrdə istifadə edilir.
Elektrik qatarları şəhərətrafı rabitələrdə geniş istifadə edilir.
V aqon. Dəmir yolu vaqonunun (fran. waqon ingil. Waggon- araba) prototipi
mədən müəssisələrində ağac relslər üzə rin də hərəkət edən yeşik şəkilli balaca araba
olmuşdur.
Dəmir yolu vaqonları həmçinin təyinatlarına görə də təsnif olunurlar. Təyinata
görə bölgüdə vaqonlar sərnişin, yük (universal, xüsusiləşdirilmiş, izotermik) və xüsusi
kimi siniflərə ayrılırlar.
Sərnişin vaqonlarının ümumi, plaskart, kupe, yataq, restoran,salon, poçt, baqaj,
ikimərtəbə kimi növləri vardır.
Yük vaqonlarının platforma, yarımvaqon örtülü, sistern, bunker, fitinq,
transportyor, refrijerator, dumpkar, xopper, avtomobildaşıyan v əs. novləri vardır.
Mövzu 9.
Dəmir yolu daaşımalarının xüsusiyyətləri ,iş göstəriciləri.
Dəmir yol
nəqliyyatı əksər ölkələrin nəqliyyat sistemində yerinə yetirilən yük dövriyyəsinin böyük bir
hissəsini öz üzərinə götürür. Məsələn, bu göstərici Rusiycida-75 %, Çexiyada-65 %, Polşada -
51 %, Ukraynada-75 %, Avstriyada-40 %, İsveçdə-35 %, ABŞ-da 30 % təşkil edir.
Dəmir yolu nəqliyyatının texniki iqtisadi xüsusiyyətiəri və iistünlükiəri aşağıdakılardır:
Sənaye və kənd təsərrüfatı müəssisələri, tikinti, ticarət bazaları, anbarlar və s. ilə qırılmaz
əlaqənin olması. Hal - hazırda bütün iri müəssisə və ticarət bazaları dalan dəmir yollarına
malikdir. Dəmir yolu ilə daşınan yüklərin 90 % dalan yollarında yaranır və udulur;
İstənilən quru ərazidə tikilmək imkanı;
Daşımaların kütləviliyi və yüksək daşıma qabiliyyəti (ildə 80 - 90 mln. ton iki xətli və ya
20 - 30 mln. ton birxətli yollarda);
Müxtəlif yüklərin daşmmasına imkan verən universallıq və yük və sərnişinlərin böyük
sürətlə daşınması imkanı;
İlin, sutkanın vaxtından və hava şəraitindən asılı olmayan daşıma müntəzəmliyi;
Su nəqliyyatına nəzərən daha qısa daşıma məsafəsi (orta hesabla 20%);
Boru kəmərindən başqa bütün nəqliyyat növlərinə nəzərən aşağı olan maya dəyəri.
Göstərilən üstünlüklərlə bərabər dəmir yolu nəqliyyatı bir sıra çatışmamazlıqlara da
malikdir:
Dəmir yolu tikililərinin böyük kapital tutumuna malik olması və qoyulan avans kapitalının
ləng ödənilməsi (6 - 8 il, hətta daha çox);
Dəmir yolunda əmək məhsuldarlığı boru kəməri, dəniz və hava nəqliyyatına nisbətən
aşağı, avtomobil nəqliyyatına nisbətən yuxarıdır;
Sərnişinlərə göstərilən nəqliyyat xidmətlərinin keyfiyyətinin aşağı olması və s.
Dəmir yolu nəqliyyatı manevretmə qabiliyyəti aşağı olan nəqliyyat növlərinə aiddir,
beləki, dəmir yolundakı istənilən fasilə bütün arxada gələn nəqliyyat vasitələrinin hərəkətini
ləngidir. Nəqliyyat şəbəkəsi sıx olan yerlərdə qatarları maneə olan yerlərdən yan ötürmək olursa
da, magistral xətlərdə olan hər hansı tıxac bütün yük və sərnişinlərin ləgiməsinə gətirib çıxarır.
Müasir şəraitdə dəmir yolları daşımalann «qapıdan - qapıya» olaraq yerinə yetirilməsini tərnin
edə bilmir.
|
