T texniki kolleci

7 yağ plunjer üstü həcmə 9 daxil olur. Paylayıcı valın yumruqcuğu arxa tərəfi ilə
döndükdə itələyiciyə qüvvə ötürmür və plunjerin payı plunjeri 1 yuxarı itələyir
və araboşluğunun aradan qaldırır.Beləliklə,itələyici daim yumruqcuğun səthinə söykənir. 
Plunjer yuxarıya hərəkət etdikdə plunjer altı (işçi) həcmdə 3 seyrəkləşmə yaranır. 
Onun təsiri ilə kürəvi klapan 8 açılır.Yağ plunjer altı (işçi) həcmə 3 keçə bilir. 
Yumruqcuq fırlandıqda itələyicini sıxırsa,onda bir qüvvə plunjerə ötürülür –plunjer 
altı(işçi) həcmdə 3 təzyiqartır və kürəvi klapan 8 bağlanır. Bağlı həcmdə yağ
(istənilən maye kimi) praktiki olaraq sıxılmır.Buna görə də yükləmə altında praktiki 
olaraq, bütöv deformasiya olmayan detal işləyir. Yumrucuqların forması(profili) – 
klapanın açılma vaxtını, onun gedişini ,açılma və bağlanma zamanı klapanın
yerdəyişmə prosesinin xarakteristikasını təyin edir.İti profili yumrucuq klapanı tədricən
açır və bağlayır.Bu halda klapanın tam açıq qalma vaxtı nisbətən kiçik olur. 
Profili kəskin qalxan yumrucuq klapanı tez açır və bağlayır və tam açıq vəziyyətdə 
daha çox saxlayır.Profili kəskin qalxan yumrucuq qaz mübadiləsini yaxşı təmin
edir,onlar iti profilli yumrucuqlara nəzərən daha böyük yüklənmələrə məruz qalır. Çox 
hallarda yumrucuqların profili asimmetrik olur.Belə yumrucuqlarda klapanın açılmasını
təmin edən profilin bir hissəsi yastı formalı (klapanın ləng açılması üçün), klapanın 
bağlanmasını təmin edən profilin bir hissəsi isə kəskin qalxan formalı olur(klapanın 
daha uzun sürən tam açılma və tez bağlanması üçün). Silindrin dolması dedikdə 
daxilolma taktında silindrə daxil olmuş qazların (yanacaq - hava qarışığının və ya 
havanın )kütləsi nəzərdə tutulur. Mühərrikin gücü silindrlərin dolmasından
əhəmiyyətli dərəcədə asılıdır. Silindrlərin optimal dolmasını əldə etmək üçün
daxilolma klapanı (klapanları) xaricetmə taktına dirsəkli valın dönməsi üzrə bir
neçə dərəcə qalmış açılır və daxilolma taktından bir neçə dərəcə qalmış açılır və 
daxilolma taktından bir neçə dərəcə keçmiş bağlanır (yəni sıxma tsktında). Xaricetmə
taktının sonunda yanma kamerasıdan böyük sürətlə çıxan işlənmiş qazlar seyrəklik 
yaradır.Daxilolma klapanı açıldıqda porşenin qarşıdan hərəkət etməsinə baxmayaraq
artıq xaricetmə taktında hava və ya yanacaq-hava qarışı seyrəkliyin hesabına
yanma kamerasına daxil olur.Sıxma taktının əvvəlində əlavə dolma silindrə daxil
olan hava axının ətaləti hesabına mümkün olur.Bu porşenin sıxlığı qazların
təzyiqi silindrə daxil olan təzə qazları saxlayana qədər davam edir.Bu andan gec
olmayaraq daxilolma klapanı bağlanmalıdır. Xarici qalıq qazlar-resikulyasiya sistemi
ilə daxilolma kollektoruna qaytarılan (uyğun olaraq geri silindrə düşən) işlənmiş
qazlardır.Xarici qalıq qazların miqdarı EGR(islənmiş qazlarınım resirkulyasiyası) 
klapanının keçid sahəsinin dəyişməsi ilə nizamlanır.Qalıq qazların tərkibinə neytral
qazlar(artıq yanma prosesində iştiraketmək- yəni onlarda nə yanacaq, nə də 
oksidləşdirici yoxdur)daxildir.Qaz mübadiləsi. Qaz mübadiləsi dedikdə işlənmiş
qazların yanacaq—hava qarışığı və ya hava ilə əvəz edilməsi başa düşülür.Qaz

mübadiləsinə və bununla da qalıq qazların miqdarına təsir edən əsas daxilolma və
xaricetmə klapanlarının qazpaylama fazaları, həmçinində klapanların qalxmasıdır. 
Optimal qazpaylama fazaları təyin etməklə və həmçinin də silindrlərin dolmasının
idarə olunmasını uyğun qaydada nizamlamaqla daxili qalıq qazlarının miqdarını
maksimal azaltmaq .Silindrlərin dolmasının idarə olunması.Silindrlər blokunun 
başlığında daha çox sayda klapanlar yerləşdirməklə (hər silindrdə iki daxilolma və iki 
xaricetmə klapanlı konstruksiya geniş yayılıb) silindrlərin dolmasını xeyli yüksəltmək 
olar. Bundan başqa ,yaxşı qarışıq hazırlanmas üçün daxilolma kollektorunun , 
kanallarının və yanma kamerasının qazodinamik parametrləri vacib rol oynayır.Yeni
kütlənin qarışdırılma intensivliyi yanacaq-hava qarışığının ıpıoyaxşı qarışdırılması üçün 
həlledici rol oynayır və bununla da yanmanın keyfiyətini (tamlığını) təyin edir,bundan 
isə öz növbəsində işlənmiş qazların zərərliliyi və yanacaq sərfi asılıdır. Yeni
yanacaq miqdarının və ya hava axınının (uyğun olaraq silindrlərin dolmasının )
idarə olunması çox saylı üsullarla yerinə yetirilə bilər,məs,daxilolma klapanlarının 
qapaqları ilə.-Qazpaylama fazası.--Qazpaylama fazas daxilolma və xaricetmə
klapanlarının açılıb-bağlanmasının dirsəkli valın ölü nöqtələrinə görə dönmə bucaqları 
ilə ifadəsidir.Qazpaylama fazası dirsəkli valın mövqeyindən asılı olaraq klapanların
zəruri bağlanma anını və beləliklə də daxil yanma mühırriklərində qaz mübadiləsini. 
daxilolma-xaricetməni təmin edir.Silindrlərin dolma və boşalmasını idarə etmək üçün 
daxulolma və xaricetmə fazaları 180
0
-dən fərqli götürülür. Dolma səviyyəsini artımaq
üçün daxilolma klapanı porşen YÖN-ə çatmamış açılır, AÖN-dən keçdikdən sonra 
bağlanır. Daxilolma klapanının bağlanmasının gecikməsi səbəbindən silindrə daxil olan 
yanıcı qarışıq 10-15% artır.Xaricetmə klapanı porşen AÖN-ə çatmamış açıldıqda, 
qazların təzyiqi yüksək olduğu üçün (bu halda silindrdə təzyiq 3-5 bar təşkil edir)
işlənmiş qazların əsas hissəsi(60-70%-i) porşenin AÖN-ə çatmasına qədər kənarlaşdırılır. 
Porşen AÖN-dən YÖN-ə hərəkət etdikdə daha az enerji sərf edilir. Bunun hesabına
xaricetmə taktının sonunda silindrdəki yüksək təzyiqdən daha yaxşı istifadə edilərək 
silindrlərin işlənmiş qazlardan daha yaxşı təmizlənməsi əldə edilir. Qazpaylama fazası 
dairıvi diaqramla qazpaylama diaqramı ilə əks etdirilir. Qazpaylama fazasını dəyişmə
sistemi.-Müasir mühərriklərdə qazpaylama fazasını dəyişmə sistemi istifadə edilir. 
Qazpaylama fazası dəyişmə sisteminin vəzifəsi mühərrik boş işləmə rejimində,
maksimal güc və maksimal burucu moment rejimlərində işləyərkən qazpaylama 
fazalarının optimallaşdırılması və həmçinin işlənmiş qazların resirkulyasiyanın təmin 
edilməsidir.Mühərrikin boş işləmə rejimi. Boş işləmə rejimində daxilolma klapanları 
lazımi qədər gec açılır və uyğun olaraq gec bağlanır, xaricetmə klapanı isə YÖN-
ə xeyli almış bağlanır.Nəticədə qarışıqda qalıq qazların miqdarı minimuma qədər
azalır, mühərrikin silindrlərində yanmanın stabilləşməsinə və bu rejimində onun
işinin müntəzəmliyinin artmasına şərait yaranır.Masimal güc rejimi Yüksək dövrlərdə

daha böyük maksimal gücün əldə edilməsi üçün xaricetmə klapanlarının açılışı
gecikdirilir.Bunun nəticəsində işçi taktda qazların porşenə təzyiq müddəti artır. 
Daxilolma klapanı YÖN-dən sonra açılır və AÖN-i keçidikdən sonra nisbətən gec 
bağlanır.Bu zaman daxilolma sistemində dinamik proseslər silindrlərin əlavə
yüklənməsi və mühərrikin gücünün artırılması üçün istifadə edilir.Maksimal burucu
moment rejimi.Daha böyük maksimal burucu moment əldə etmək üçün silindrlərin 
dolma əmsalı mümkün qədər böyük olmalıdır.Qarışığın silindrlərdən daxilolma
kollektoruna əksinə keçməsinin qarşısını almaq üçün daxilolma klapanları tez
açılmalı və uyğun olaraq tez də bağlanmalıdır. Bu zaman xaricetmə klapanları 
YÖN-i bir qədər qabaqlamaqla bağlanır. Işlənmiş qazların resirkulyasiyası . 
Daxilolma və xaricetmə paylayıcı vallar faza üzrə o hesabla döndərilir ki, işlənmiş
qazların daxili resirkulyasiyası təmin edilsin. Bununla bərabər qazpaylama fazasının 
üst-üstə düşmə halında (yəni,daxilolma və xaricetmə klapanlarının eyni zamanda
açılma periodunda) işlənmiş qazların xaricetmə kanallarından daxilolma kanallarına
daxil olmasına imkan yaradılır. Resirkulyasiya olunan qazların həcmi başlıca olaraq 
fazaların üst-üstə düşməsinin davamiyyətindən asılı olur.Bunun üçün daxilolma
klapanları YÖN-ə hələ çox qalmış açılır, xaricetmə klapanları isə bilavasitə YÖN-nin
qabağında bağlanır.Nəticədə hər iki klapan eyni zamanda açılır qalır və işlənmiş 
qazlar daxilolma kanallarına axır.Daxili resirkulyasiyanın xarici resirkulyasiya ilə
müqayisədə üstünlüyü sistemin reaksiyasının yüksəlməsi və resirkulyasiya olunan 
qazların silindrlər üzrə bərabər paylanmasının yüksəldilməsidir. Qazpaylama fazasını
dəyişmə sistemi mühərrikin iş rejimlərindən asılı olaraq qazpaylama mexanizminin iş
parametrlərinin nizamlanması üçün nəzərdə tutulub. 
Bu sistemin tətbiqi mühərrikin gücünün və burucu momentinin artmasını, 
yanacaq səmərəliliyinin yüksəlməsini və zərərli tullantıların azalmasını təmin 

edir.Qazpaylama mexanizminin işinin nizamlanan parametrlərinə aşağıdakılar 
aiddir:Klapanların açılma(bağlanma) anı; Klapanların açılma müddəti; Klapanların
qalxma hündürlüyü .Məcmu halda bu parametrlər qazpaylama fazalarını -
daxilolma və xaricetmə taktlarının dirsəkli valın “ölü” nöqtələrə nəzərən dönmə
bucağı ilə ifadə edilmiş müddətini təşkil edr.Qazpaylama fazası klapana təsir
edən paylayıcı valın yumruqcuğunun forması ilə təyin edilir. Mühərrikin müxtəlif
iş rejimlərində qazpaylama fazalarının müxtəlif hədləri tələb olunur. Mühırrikinin
aşağı dövrlərində qazpaylama fazaları minimum müddətli olmalıdır(“dar fazaları”). 
Yüksək dövrlərdə isə, əksinə, qazpaylama fazaları maksimum geniş olmalıdır və
bununla bərabər daxilolma və xaricetmə taktlarının üsr-üstə düşməsini (işlənmiş
qazların təbii resirkulyasiyasını) təmin etməlidirlər. Qazpaylama fazasını dəyişmə 
sistemi məhz bu ziddiyyəti həll edir. 

Download 4,76 Mb.