burada
K
a
amortizatorun müqavimət əmsalı,
N∙san/m; z
yerdəyişmədir, m-lə.
Yerdəyişmə üzərindəki bir və iki nöqtə uyğun olaraq yerdəyişmənin zaman üzrə birinci
və ya ikinci tərtibdən törəməsini göstərir. Cismin müvazinət halında
0
.
..
z
K
z
m
cz
F
F
F
G
a
a
j
el
olar. Buradan
0
z
z
h
z
z
m
c
z
m
K
z
a
2
.
2
..
.
..
(24)
alarıq.
Burada
)
2
/(
m
K
h
a
asqının müqavimət əmsalı;
m
c /
məxsusi
rəqslərin bucaq tezliyidir (məxsusi rəqs tezliyi),
rad/san. Söndürücünün müqaviməti
olmadıqda cisim bu tezliklə rəqs edir.(24) ifadəsinin həlli aşağıdakı ifadəni verir:
t
e
z
z
ht
0
max
sin
,
burada
z
max
başlanğıc zaman anında maksimal kənarlaşma;
t
zaman;
0
sistemdə
müqavimət olduqda məxsusi rəqs tezliyidir. İfadədəki qüvvət üstü (-
ht) rəqslərin sönən
olacağını göstərir.
a)
2
Z
f
C
1
I
II
III
3
б)
T
t
z
Z
m
ax
Şək.32. Bir kütləli sistemin rəqsi:
a) sistemin sxemi; b) yerdəyişmə əyriləri qrafiki
ω və ω
0
tezlikləri arasındakı asılılıq aşağıdakı kimidir:
2
2
2
2
0
1
)
/
(
1
a
h
h
burada
a
rəqslərin nisbi sönmə əmsalıdır (aperiodiklik əmsalı). Nisbi sönmə əmsalının
qiyməti aşağıdakı kimi tapıla bilər:
mc
K
h
a
a
2
.
Asqının müqaviməti yoxdursa (
0
a
),
0
və
t
z
z
sin
max
olar. z
yerdəyişməsi bir-birindən
/
2
i
müddəti qədər fərqlənən nöqtələr üçün
eynidir, burada
i
tam ədəddir.Sistemdə müqavimət olmadıqda cisim sönməyən
harmonik rəqs edər. Təbiətdə belə rəqslər yoxdur. Çünki hər bir sistemdə sürtünmə var.
Sistemdə rəqs söndürücüsü olduqda rəqslər tez sönər. Lakin sistemə həddən artıq
böyük müqavimət verilərsə bu, hərəkət səlisliyini pisləşdirər. Məsələn, nisbi sönmə
əmsalı
1
a
olarsa, məxsusi rəqslər sıfıra bərabər olar və sistem tərpədildikdə rəqsi
hərəkət etməz. Belə hərəkət aperiodik hərəkət adlanır. Avtomobillər üçün nisbi sönmə
əmsalının optimal qiyməti
a
= 0,25...0,3 -dır.
a
= 0,3 olduqda bir period kənarlaşma
zamanı rəqslər 8 dəfə azalır, enerjinin 96%-i yayılır və praktiki
olaraq bir periodda
rəqslər sönür.Asqının statiki əyilməsi artarsa, məxsusi rəqs tezliyi azalacaq. Buna görə
də yumşaq asqı hərəkət səlisliyini artırır. Lakin həddən artıq yumşaq asqılı avtomobildə
ressoraltı kütlələrin rəqs amplitudası həddən artıq arta bilər. Ressoraltı kütlələrin
çəkisinin dəyişməsi statiki əyilməni dəyişməklə bərabər rəqs tezliyinə də təsir göstərir.
Bu səbəbdən müasir avtomobillərdə çəkinin dəyişməsindən asılı olaraq sərtliyi dəyişən
asqılardan istifadə edilir.Real hərəkət şəraitində yuxanda qeyd edilən qüvvələrdən başqa
müxtəlif xarici (həyəcanlandırıcı) qüvvələr də təsir göstərir. Həyəcanlandırıcı qüvvə
periodik olarsa və onun dəyişmə tezliyi sistemin məxsusi rəqs tezliyi ilə üst-üstə düşərsə
rezonans alınar.
