Fuqorolikni shakllantirish chog‗ida aniq mo‗ljalga asoslanish:
- fuqorolik majburiyatlarig‗Vatan, jamiyat, otag‗ona oldidagi majburiyat hissi,
milliy iftixor va vatanparvarlik tuyg‗usi;
- davlat Kanistitutsiyasi, davlat xokimiyati organlari, mamlakat Prezidenti, davlat
ramizlari (gerb, bayroq, madhiya)ga hurmat;
- mamlakat taqdiriga javobgarlik;
- jamoat tartibi va yashash madaniyati;
- mamlakatning milliy boyligi, tili, madaniyati, ana'nalarini asrab avaylash;
- ijtimoiy aktivlik;
- demokratik tamoillarga roya etish;
- tabiatni asrabg‗avaylash;
- o‗zgalarni huquq va erkini hurmat qilish;
- aktiv hayotiy pozitsiya;
- o‗z huquqini anglash va fuqorolik mas'uliyati;
- halollik, rostgo‗ylik, sezgirlik, mehirg‗shavqat;
- o‗z ishi va qilmishlariga javobgarlik;
- xalqaro hamkorlik, boshqa mamlakatlar xalqiga hurmat va boshqalar.
Xodimni farqlovchi belgilar:
- intizomlilik va mas'uliyat;
- ishchanlik va tashkilotchilik;
- umumiy, maxsus va iqtisodiy bilimlar;
- siyosiy bilimlar;
- mehnatga ijodiy yondoshish;
- qat'iyat, topshirilgan vazifani tez va sifatli bajarishga intilish;
- kasbiy g‗urur, mahoratga hurmat ko‗rsatish;
70
- onglilik, hushmuomalalik, batartiblik;
- mexnat faoliyati tajribasi;
- mehnatga, hayotga, faoliyatga estetik munosabat;
- jamoaviy, birlashib mehnat qilish layoqati;
- tashabbuskorlik, mustaqillik, Vatan, jamiyat ravnaqi uchun ko‗p va samarali
mehnat qilishga tayyorlik;
- ishchanlik va uddaburonlik;
- mehnat kishilariga, ishlab chiqarish ustalarga hurmat va boshqalar.
Oilaparvarlikni farqlovchi belgilar:
- mehnatsevarlik,mas'uliyatlilik;
- hushmuomalalilik, muloyimlik,aloqa madaniyati;
o‗zini jamoada tuta bilish;
pokizalik, ozodalik, gigenik ko‗nikmalar;
salomatlik, aktiv turmush tarziga ko‗nikish;
dam olishni tashkil etish o‗tkazish omilkorligi;
har tomonlama bilimdonlik;
huquqiy normalar va qonunlarni bilash;
bolalarni tarbiyalash layoqati;
nikohdan o‗tishga tayyorgarlik va oilaviy vazifalarni bajarish;
o‗z ota- onalari, yoshi ulug‗ kishilarga hurmat va boshqalar.
Dunyoqarashni shakllantirish.
Dunyoqarashg‗bu kishi ongining bilimlar, qarashlar, maslak va oliy maqsadlarni
qamragan, tabiat va jamiyatning rivojlanishiga uning munosabatini ko‗rsatadigan,
Uning ijtimoiyg‗siyosiy va axloqiy- estetik mavqyei va xulqini xayotning turli
soxalarida belgilaydigan o‗ziga xos soxadir.
Bilimlarg‗dunyoqarashning ob'ektiv komponenti sifati shaxsning tavsifiy,
tasdiqlanuvchi muloxazasi shakliga ega bo‗lib ilmiy xaqiqat tarzida tasavvur etiladi.
Qarashlarg‗bu xikmatning tabiat va jamiyatda uchrovchi u yoki bu xodisalarni
tushuntirish, bu xodisalarga o‗zining munosabatini ko‗rsatish bilan bog‗liq bo‗lgan
xukumlar, sub'ektiv xulosalardir.
Ishonchg‗ bu chuqur anglangan va xayajon bilan boshdan kechirgan –oyalarni
majmui bo‗lib, ular mafkura, siyosat, axloq va sanatga daxldor bo‗lgan shaxsning
xayotiy mavqyei xamda faoliyati va axloqi xarakterining barqaror ekanligini
bildiradi.
Oliy maqsad – anglab yetilgan va ta'sirchan idrok etishing oliy kamolati bo‗lib,
shaxsning faoliyat maqsadi va xayotiy maslagidir.
Dunyoqarash vazifalari:
axborat – iniqosli;
orentirli – boshqaruvchi;
baxolovchi;
Dunyoqarashning asosiy ko‗rinishlari:
ilmiy;
diniy;
kundalik (xayotiy).
71
Ilmiy bilimlarni maslakka aylanishiga yordam beruvchi psixolog‗pedagogik
mexanizmlar va pedagogik shartg‗sharoitlari:
bilimlarni chuqur va mustaxkam o‗zlashtirish;
dunyoqarash xarakteridagi barcha dalil va asoslarning mantiqan isbot etiluvchi va
o‗zaro zid emasligini chuqur ilmiy asoslash;
ta'lim va tarbiyaning fuqorolik yo‗nalishi;
tarixiylik prinspini amalga oshirish;
bilish aktivligi va mustaqilligini rivojlantirish;
o‗rganayotganlarning o‗rganilayotgan materialga nisbatan xissiy munosabatini
o‗yg‗otish;
o‗qituvchi shaxsining ijobiy ta'siri.
Fuqoro bu muayyan davlatda doimo yashaydigan, uning ximoyasida
foydalanadigan, xuquq va burchlar majmuiga ega bo‗lgan shaxsdir.
Fuqoroni tarbiyalash o‗qiyotganlarda vatanparvarlik, xalqaro munosabatlar
madaniyati, siyosiy madaniyatni tarbiyalashni ko‗zda tutadi.
Vatanparvarlik –O‗z vataniga, xalqiga sadoqat va mexr muxabbatdir. Kishining
tug‗ilib o‗sgan joyiga bog‗liqlik, ona tiliga bo‗lgan xurmat, vatan manfaatlarga
sodiqlik va –amxo‗rlik, uning erkin va mustaqilligini ximoyalash; ijtimoiy va
madaniy yutuqlaridan faxrlanish; tarixiy o‗tmish va axloqiy an'analarga xurmat
munosabati; o‗zining mexnati, kuchi va qobiliyatini vatan ravnaqiga bag‗ishlash
xissi vatanparvarlikda namoyon bo‗ladi.
Xalqaro munosabatlar madaniyati turlixalqlarning xalqaro iqtisodiy, ma'naviy
axloqlari, turli millat vakillarining o‗zaro xurmat qilishlari, muayyan axloqiy
xushmuomalalikning saqlashni, boshqa xalqlarning tili, odatlari va an'analarini
mensimaslikka yo‗l qo‗ymaslikda ko‗rinadi, bu munosabatlarning yuqori darajadagi
takomili va rivojlanishini ko‗zda tutadi.
Xalqaro munosabatlar madaniyati quyidagilarni aks ettiradi:
boshqa millat kishilariga, ularning tili, milliy urfg‗odatlari va an'analariga
xurmat;
boshqa mamlakatlar va xalqlarning xayoti va madaniyati yutuqlariga qiziqish
bilan qarash;
umuminsoniy qadriyatlarni rivojlantirishga intilish.
Tarbiyalanuvchilar faoliyatining darsdan tashqari tizimini loixalash
Darsdan tashqari faoliyat tizimi o‗qitishning
Nazariy va amaliy tizimini to‗ldiradi.
Uning asosiy vazifasi o‗qitishdan tashqari vaqtini o‗zinig‗o‗zi tarbiyalash va
ijtimoiy faoliyatini mexnat bilan shag‗illanish uchun oqilona taqsimlashga yordam
berishdir.
Ta'li olayotganlarning darsdan tashqari faoliyatini loixalash vazifalari:
ijtimoiy moslashuv zonasini tashkil etish va o‗qiyotganlarni ijtimoiy
xarakatchanligini ko‗rsatish;
bo‗lajak mutaxassislarni kasbiy moslashuvi uchun shartg‗sharoitlar yaratish;
o‗qiyotganlarning mustaqil o‗qish yo‗li bilan ta'limni davom ettirishga yo‗llash;
72
xar bir ta'lim oluvchining qobiliyati qiziqishi va ishtiyoqini rivojlantirish uchun
shartg‗o‗aroitlar yaratish;
o‗quvchilarni erkin vaqtdan unumli foydalanish dam olish maxoratini egallashga
o‗rgatish.
Tarbiya jarayoninig moxiyati, qonuniyatlari va o‗ziga xos jixatlari hususidagi
mavjud nazariy va amaliy g‗oyalarga pedogogik bilimlarga tayangan holda tarbiya
texnologiyasinig tarkibiy qismlarini quyidagicha belgiladi:
1.Tarbiya jarayonini umumiy loihasi;
2.tarbiyani tashkil etishga bo‗lgan ijtimoiy extiyoj (rag‗bat);
3.tarbiya maqsadi.
4.tarbiya mazmuni(shakl, metod, usul va texnik vositalar);
5. o‗qituvchi (tarbiyachi) faoliyati;
6.o‗quvchi(tarbiyalanuvchi faoliyati);
7.tarbiya samarasi(natija).
Tarbiya nazariyasi – pedogogikaning bir qismi bo‗lib, tarbiyaviy jarayonni
mazmuni, usuli va tashkil etilishi masalalarini o‗rganadi. Hayotga yangicha siyosi va
iqtisodiy nuqtai nazardan yondoshish o‗sib kelayotgan yosh avlod tarbiyasi bilan
bog‗liq jarayonni ham qayta ko‗rib chiqishni taqazo etmoqda.
Hozirgi zamon pedogogikasida tarbiya tarbiyachining tarbiyalanuvchi shaxsiga
oddiy ta'sir ko‗rsatishi emas, balki tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarni aniq bir
maqsadga qaratilgan, birg‗biri bilan hamkorlikda qiladigan munosabatlari va o‗zaro
ta'sir ko‗rsatishi ekanligi alohida ta'kidlanadi. Bugungi kunda shunchaki bilim egasi
bo‗lgan insonni emas, balki ijodkor, o‗z iste'dodi bilan ajralib turuvchi ishbilarmon
insonni tarbiyalash zamon taqazosidir.
O‗quv yurtlarida tarbiyaviy jarayonni tashkil qilish asosiga ilg‗or milliy,
ma'naviy ahloqiy qadriyatlar va mezonlar, xalq pedagogikasi, marosimlar,
bayramlar, o‗yinlar va boshqalar qo‗yilishi kerak.
Shu bilan birga tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi,
g‗oyaviy, ahloqiy, irodaviy, estetik hislatlari shakllanadi, jismoniy kuch quvvatlari
mustaxkamlanadi.
| 