Tarbiyainstituti b. B. Musayev

tizimli xatolik deyiladi. Bunday xususiyatiga asoslanib, tizimli 
xatolik ko‘p hollarda oldindan aytib berilishi mumkin yoki oxir 
oqibat, kelib chiqish sabablari aniqlanadi va o ‘lchash jarayoni 
tugagandan so‘ng bartaraf etiladi.
Tizimli xatolikni bartaraf etish usuli, birinchi navbatda, uning 
tabiatiga bog‘liq. 0 ‘lchashning tizimli xatoliklarini quyidagi uch 
guruhga bo‘lish mumkin:
1) kelib chiqishi va son qiymati aniq bo‘lgan tizimli xatolik;
2) kelib chiqishi aniq, biroq son qiymati noaniq bo‘lgan tizimli 
xatolik;
3) kelib chiqishi ham noaniq va son qiymati ham noaniq 
boigan tizimli xatolik.
Tizimli xatoliklaming eng kam zararlisi - bu, birinchi guruh 
xatoliklar hisoblanadi. Ular o‘lchash natijalariga mos tuzatmalar 
kiritish yo‘li bilan yo‘qotiladi.
Ikkinchi guruhga, o ‘ lchash usullaridagi kamchiliklar va o ‘lchov 
qurilmalaridagi mukammallik yetarli darajada bo‘lmaganligi 
bilan bog‘liq xatoliklar kiradi. Masalan, chiqarilayotgan havoni 
maska yordamida yig‘ish orqali jismoniy ishlash qobiliyatini 
o‘lchash xatoligini 
aniqlash. 
Bunda, 
sportchi 
maskasiz 
o‘lchanadigan haqiqiy ishlash qobiliyatiga nisbatan past ishlash 
qobiliyatini namoyon etishi tabiiy hoi. Bu xatolikning qiymatini 
oldindan aytib bo'lmaydi: u, sportchining shaxsiy xususiyatlari 
va tekshiruv vaqtidagi kayfiyatiga bog‘liq bo‘ladi.
Tizimli xatolikka boshqa bir misol - qurilmaning yetarlicha 
mukammal emasligi bilan bog‘liq hoi, bunda o‘lchov asbobi 
oMchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga nisbatan oldindan 
katta yoki kichik natija beradi, biroq xatolik qiymati noaniq 
bo‘ladi.
Uchinchi guruh xatoliklar eng xavfli bo‘lib, ularning pay do 
bo‘lishi o‘lchash usullarining kamchiliklari bilan ham, o‘lchash 
obyekti - sportchining xususiyatlari bilan ham bog‘liq bo‘ladi.
0 ‘lchashlaming tizimli xatoliklarining oldini olish turli usullar 
bilan amalga oshiriladi. Ulardan, o‘lchov qurilmalarini tarirovka
24

qilish va kalibrovka qilish hamda randomizatsiya usullariga 
to‘xtalish lozim.
Tarirovka 
deb o‘lchanayotgan kattalik qiymatining barcha 
diapazonlarida o‘lchov asboblari ko‘rsatkichlarini namunaviy 
o‘lchov qiymatlari - etalonlar bilan taqqoslash orqali tekshirishga 
aytiladi.

Download 4,09 Mb.