Tarbiyainstituti b. B. Musayev

9.3-jadval
Trenirovka yuklamasining turli y o ‘na!ishIarida tezkor 
_________nazoratning mazmuni va mezonlari
Trenirovka 
mashg‘ulotidagi 
yuklamaning 
rejalashtirila- 
yotgan yo‘nalishi
Nazorat
obyekti
Rejalashtirilayotgan va haqiqiy 
yuklamalarning moslik mezoni
Moslik
Mos kelmaslik
Anaerob alaktat 
(sakrash, irg‘itish 
va shu kabilar)
Harakat
texnikasi
Charchash
natijasida
biomexanik
tavsiflarning
o‘zgarishi
Biomexanik
tavsiflarning
stabilligi
Anaerob alaktat 
(sprint yugurish)
a) sport natijasi 
b) qonda 
sut kislotasi 
miqdori
Tezlikning 
kamayishi 
Tinchlik darajasida
Tezlik 
o‘zgarmaydi va 
ortadi 
Konsentratsiya 
ortadi
Anaerob glikolit
a)qonda 
sut kislotasi 
miqdori 
b) qonda gi pH
d) 0 2tanqisligi
Maksimumgacha 
ortish 
7,36 dan 7,00 gacha 
kamayadi 
Maksimumgacha 
ortadi
Kam o‘zgaradi 
0 ‘zgarmaydi 
Kam o‘zgaradi
Aerob
YuQCh
130-180 zarba/min
130 zarba/min dan 
kam va 180 zarba/ 
min dan katta
Anaerob
Tana
tuzilishining
ko‘rsatkichlari
Qonni jadal 
sirkulatsiyasi 
natijasida yelka, 
bel kengligining 
ortishi
Kengliklarning
stabilligi
155

Nazorat uchun savollar
1. 0 ‘quv-mashq jarayonini boshqarish nechta bosqichdan 
tashkil topgan?
2. Bosqichli holatni ta’riflang.
3. Joriy holatni ta’riflang.
4. Tezkor holatni ta’riflang.
5. Sportchi ahvoli ustidan nazoratning asosiy turlarini ayting.
6. Musobaqa taktikasi hajmi haqida tushuncha bering.
7. Sportchining joriy holatini yaqin istiqboldagi yuklama 
miqdori qanday aniqlanadi?
8. Bosqichli nazoratning asosiy maqsadini tushuntirib bering.
9. Bosqichli nazorat uchun testlami tanlash necha usulda olib 
boriladi?
10. Joriy nazoratda yechilishi ko‘zlangan asosiy masala 
nimadan iborat?
11. Tezkor nazorat texnikasining asosiy rivojlanishi nimaga 
yo‘naltirilgan?
156

X bob. SPORTCHILARNING TAKTIK 
TAYYORGARLIGINI NAZORAT QILISH
Musobaqa faoliyati natijalarini chuqur tahlil qilish -
sportchining taktik mohirligi, taktik tayyorgarligi ustidan nazorat 
qilish bilan bog‘liq bo'ladi.
10.1. Asosiy tushunchalar
Taktika deb sport bellashuvi jarayonida qo‘llanadigan usullar 
to‘plamiga aytiladi. 
Quyidagi taktikaviy yurishlar: texnik - 
taktik harakatlar, raqibga psixologik ta’sir o‘tkazish usullari, 
qulay vaziyatni tanlash va mo‘ljallanayotgan harakat amalini 
«yashirish» (maskirovka) taktikaning elementlari hisoblanadi.
Taktik yurishlar va variantlar harakatlanish faoliyati vositasida 
amalga oshiriladi, biroq ulaming tanlovi sportchining fikrlash 
faoliyati natijasi bo‘ladi. Shuning uchun taktik mahoratni testdan 
o ‘tkazishda faqatgina harakatlarning texnik - taktik intensivligi 
qayd etilib qolmay, balki taktik fikrlash ham tekshiriladi.
Taktik elementlarga - taktik yurishlar: texnik va taktik harakat, 
raqibga psixologik ta’sir etish, pozitsiyani tanlash va yashirin 
harakat qilish kiradi. Taktik yurishlar kombinatsiyasi taktik 
variantlar deyiladi.
Sportning har qanday turida taktik yurishlar va 
taktik 
variantlar bor. Misol uchun, futbolda texnik va taktik harakatlarga 
uzun, o ‘rta va qisqa masofalarga koptokni uzatish, koptokni tepib 
olib yurish, aldab o ‘tish, koptoksiz harakat qilish va hokazolar 
kiradi. Taktik variantga koptok bilan darvoza oldida yon qanotlar 
bo‘ylab o‘tishlar kiradi.
Taktik holat va variantni tanlash - sportchining fikrlashi 
va bajarish - harakat faoliyatiga bog‘liq. Taktik harakat deb
157

sportchining o‘yindagi holatni tez baholash va tez qaror qabul 
qilish jarayoniga aytiladi. Sportning barcha turlarida sport 
taktikasiningmetrologikmasalalariharxilyechiladi.Bumusobaqa 
strukturasining bir xil emasligi va optimal mezonlaming to‘g ‘ri 
kelmasligiga bog‘liq.

Download 4,09 Mb.