O’zbekiston Respublikasi

9.1. Ma’ruzani olib borish texnologiyasi

Ma’ruzaning texnologik kartasi

1-o’quv topshiriq

BBB jadvalini to’ldirish uchun tavsiyalar

1. Tayanch ibora va tushunchalar bilan tanishib chiqing.

2. BBB jadvalini to’ldirish uchun tayanch ibora va tushunchalarning tartib raqamidan foydalaning.

Bilaman	Bilishni istayman	Bilib oldim
1	2	3

Tayanch ibora va tushunchalar

2(9.1)-Ilova

O’quv vizual materiallar
1-slayd

Milliy iftixor		Millat ma’naviy kamolotining barcha jihatlarini, merosi va bugungi qadriyatlarini o’z ichiga oladi
Milliy g’urur		O’zlikni anglashdan boshlanadi
Milliy his		Millat manfaati bilan yashash, o’zining kimligini tanimoq
Milliy xarakter		O’zbek xarakteri, milliy o’ziga xos tomonlari asrlar davomida shakllangan hamda asta-sekin ularning qoniga va joniga singib ketgan

2-slayd

3-slayd

2-o’quv topshiriq

Blits-so’rov savollari

№	Savol	Javob
1.	Milliy o’zlikni anglash deganda nimani tushunasiz?
2.	«Har bir kishining tug’ilib o’sgan shahar va mamlakatini shul kishining Vatani deyilur», - deb kim ta’kidlagan?
3.	«Vatan – sajdagoh kabi muqaddasdir» iborasi muallifi kim?
4.	Odami ersang, demagil odami. Oniki, yo’q xalq g’amidin g’ami» baytining muallifi kim va uning mohiyatini yoritib bering.
5.	Qanday odamni millatparvar deyish mumkin?

7 mavzu

Ma’naviyat va iqtisodiyot hamda ularning o’zaro uzviy bog’liqligi.

3.1. Ma’ruzani olib borish texnologiyasi

«Kaskad» texnikasi

Ushbu texnologiya g’oyalar tizimini ishlab chiqishga ko’mak beradi: Asosiy maqsadi: aniq va ijodiy fikrlash qobiliyatini faollashtirish.

2(3.1)-Ilova

Ushbu texnologiya katta muammolarning echimini topishga qaratilgan. Yuqori qismida muammolar turi yozilsa, pastki qismida esa misollar bilan izohlanadi.

1-slayd

O’quv vizual materiallar

2-slayd

Ma’naviyatning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi

	Tarix
Falsafa		Huquq
	Ma’naviyat
Iqtisod		Psixologiya
	Din

3-slayd

	Iqtisodiy tiklanish
Sog’lom kuchli jamiyat		Iqtisodiy Rivojlanish
	Iqtisodiy
	yo’nalish
Ma’naviy yuksalish		Ma’naviy O’nglanish
	Ma’naviy poklanish

Mavzuni mustahkamlashga qaratilgan

«Blits-so’rov» savollari

№	Savollar	Javoblar
1.	I.Karimov Oliy Majlisning qaysi sessiya-sida «O’zbekiston XXI asrga intilmoqda» mavzusida ma’ruza qildi?
2.	«Har qaysi ijtimoiy toifa va qatlamning o’ziga xos xususiyatlarini inobatga olgan holda umumiy gaplar bilan emas, amaliy ishlar bilan ma’naviyatni yuksaltirish diqqatimiz markazida bo’lishi shart», - degan so’zlar I.Karimovning qaysi asarida keltirilgan?
3.	«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» Oliy Majlisning qaysi sessiyasida qabul qilindi?
4.	Oltin zaxirasi bo’yicha O’zbekiston dunyoda nechanchi o’rinda turadi?
5.	O’rta Osiyodagi barcha resurslarning necha foizi O’zbekiston hissasiga to’g’ri keladi?
6.	O’zbekiston paxta mahsulotini eksport qiladigan mamlakatlar ichida nechanchi o’rinni egallaydi?

5(3.1)-Ilova

1-o’quv topshiriq

a) Milliy va umuminsoniy ma’naviy qadriyatlarni chuqur egallagan va unga amal qilgan ziyoli shaxs;

b) Adabiyot, sanat, falsafa, huquqqa doir chuqur bilimga ega bo’lgan kishilar;

v) Jamiyatda mavjud barcha qonun-qoidalarni, axloq normalarini mukammal o’zlashtirgan shaxslar;

g) Diniy bilimlarni chuqur o’zlashtirgan, unga to’la amal qiladigan shaxs;

d) O’z kasbini yaxshi egallagan, ma’naviy jihatdan etuk shaxs.

2. Milliy manaviy qadriyatlar deganda nimani tushunasiz?

a) O’zbek millatiga tegishli barcha og’zaki va yozma badiiy, ilmiy, falsafiy ta’limotlar;

b) Muayyan millatga tegishli bo’lgan barcha axloqiy, diniy badiiy, huquqiy, siyosiy, ma’naviy meros;

v) Faqat bir millat tomonidan yaratilgan, avloddan-avlodga o’tib kelayotgan, barcha moddiy meros;

g) Badiiy adabiyot, teatr, musiqa, me’morchilik soxasida yaratilgan, barcha yodgorliklar;

d) Axloq-odob, siyosat, falsafa soxasida yaratilgan milliy-ma’naviy qadriyatlar.

3. Milliy ong nima?

a) Biron-bir mamlakatga tegishli bo’lgan ong;

b) Muayyan millatning ilg’or kishilari tomonidan ishlab chiqilib, ushbu millat kishilari o’rtasiga yoyilgan ijtimoiy-siyosiy qarashlar;

v) Faqat biron-bir millatga xos bo’lgan milliy ruxiyat, kayfiyat, tuyg’ular, qarashlar, nazariyalar va g’oyalar majmuasi;

g) Millatni ravnaqi uchun xizmat qiladigan, uning mustaqilligini ta’minlovchi g’oyalar;

d) Biron-bir millatning siyosiy erkinligini, huquqlarini, axloq normalarini yaratish uchun xizmat qiluvchi qarashlar.

4. O’zbekiston jahonda paxta xom-ashyosi etishtirish bo’yicha nechanchi o’rinda turadi?

a) 2 b) 3 v) 4 g) 6 d) 8 o’rinda.

5. Milliy g’urur nima?

a) Insonning o’z millati erishgan yutuqlaridan, g’alabalaridan, muvaffaqiyatlaridan g’ururlanish;

b) Biron-bir millatning yoki millat vakilining boshqa bir millatga nisbatan afzalligini xis etish;

v) Biron-bir millat vakilida shu millatga tegishli bo’lgan madaniy yodgorliklar, osori-atiqalar, milliy qahramonlar, tarixiy shaxslar mavjudligidan mamnunlik xissiyotlari;

g) Insonning millatdoshi tomonidan ilm-fan, texnika soxasida qilgan kashfiyotlari, erishgan yutuqlaridan faxrlanish tuyg’usi;

d) Biron-bir millat yashaydigan hudud xadlarining kattaligi, er osti qazilmalarining ko’pligidan, shuningdek er usti boyliklarining ko’pligidan g’ururlanish.

6. Huquqiy madaniyat deganda nimani tushunasiz?

a) Davlat tomonidan belgilangan huquqiy normalar va munosabatlarga, qonunlarga, sud, prokuratura organlariga nisbatan bo’lgan qarashlar;

b) Jamiyat a’zolarining huquqiy madaniyatini oshirishga xizmat qiladigan barcha qonun-qoidalar va unga tegishli bo’lgan adabiyotlarning o’zlashtirilishi;

v) Muayyan jamiyatda mavjud huquq normalariga, qonun-qoidalariga, tartibga bo’lgan munosabat va unga amal qilinishi;

g) Huquq soxasida chiqarilgan adabiyotlarni muntazam o’rganish natijasida xosil bo’lgan bilimlar;

d) Umumjahon huquq normalarini mufassal o’rganish va unga o’z hayot tajribasida amal qilish.

7. Jamiyatning ma’naviy qiyofasi ijtimoiy taraqqiyotga qanday ta’sir ko’rsatadi?

a) iqtisodiy isloxotlarni tez rivojlantiradi;

b) inqilobiy tarzda tub o’zgarishlarga olib keladi;

v) ilmiy-texnik, texnologiya jarayonlarining yangilanishiga olib keladi;

g) jamiyat hayoti taraqqiyotini tezlashtiradi;

d) jamiyat taraqqiyotiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi.

8. O’zbekiston Respublikasining Davlat bayrog’ida aks ettirilgan ranglarning mohiyati?

a) moviy rang - tinchlik, musaffo osmon, obi hayot. Oq rang - tinchlik, poklik. Yashil rang - ezgulik (yam-yashil ekinzorlar). Qizil rang - tetiklik (tomirlardagi oqayotgan qon).

b) moviy rang - dengizdek ulkan yurt. Oq rang - tinchliksevarlik. Yashil rang - Islom diniga mansublik. Qizil rang - tomirlardagi qon.

v) moviy rang - Amir Temur Bayrog’i rangi. Oq rang - poklik, halollik. Yashil rang - ko’m-ko’k dalalar. Qizil rang - kuch, qudrat.

g) moviy rang - musaffo osmonga qiyos. Oq rang - ochiq ko’ngillik. Yashil rang - yam-yashil paxtazor. Qizil rang - sho’rolar tizimiga mansublik.

d) moviy rang - musaffo osmon, obi hayot. Oq rang - oppoq paxtazor. Yashil rang - mevali daraxtlar. Qizil rang - kuch-qudrat.

9. Milliy o’zlikni anglash deganda nimani tushunasiz?

a) O’z ona tiliga, milliy qadriyatlariga, o’z tarixiga egalik qilinishini;

b) Insonning o’ziga yoki o’z millatiga tegishli moddiy va ma’naviy qadriyatlarning jamiyat hayotida tutgan mavqeini anglab etishni;

v) Har bir insonning u yashab turgan jamiyatda egallagan mavqeini, o’z qadr-qimmatini anglab etish tuyg’usini;

g) Mustaqil ravishda iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma’rifiy tadbirlarni amalga oshirishni anglashni;

d) Madaniyat, ma’rifat, ijtimoiy taraqqiyot soxasida erishilgan yutuqlardan faxrlanishni.

10. O’zbekiston Respublikasi BMT ga qachon a’zolikka qabul qilindi?

a) 1991 y. 22 dekabr

b) 1992 y. 10 yanvar

v) 1992 y. 2 mart

g) 1993 y. 23 fevral

d) 1993 y. 10 may.

11. Vatan tuyg’usi deganda nimani tushunasiz?

a) Vatanni doim eslab yurish, avlodlar yashab o’tgan va dafn etilgan joylarni ziyorat etish, yaqin oshna-og’aynilarni sog’inish xissiyotlari;

b) Vatan haqida doim qayg’urish, uning g’am-tashvishlaridan ogoh bo’lib turish, uni turli balo-qazolardan avaylab-asrash;

v) Kishi tug’ilib o’sgan joyi, mahalla, el-yurt, oshna-og’ayni, qarindosh-urug’ kabi yurtdoshlarni sog’inish;

g) Vatan uchun jon fido qilgan vatandoshlarni eslash, moddiy va ma’naviy milliy qadriyatlarni qumsash;

d) O’zi tug’ilib voyaga etgan, avlodlari hoki to’kilgan Vatanni sevish, e’zozlash, uni himoya qilish, uning ravnaqi uchun mehnat qilish, undan faxrlanish tuyg’usi.

12. O’zbekiston Respublikasi aholisining soni qancha?

a) 23 mln. kishi

b) 24 mln. kishi

v) 25 mln. kishi

g) 26 mln. kishi

d) 27 mln. kishi.

13. Oila barqarorligini ta’minlovchi asosiy omillar?

a) ma’naviy ruxiy uyg’unlik, o’zaro hurmat, sevgi sadoqati, ishonch, moddiy ta’minlanganlik;

b) Sadoqatli sevgi, iqtisodiy ta’minlanganlik;

v) Qaynona-kelin o’rtasidagi totuvlik;

g) Sevgi, muhabbat, moddiy ta’minlanganlik;

d) Qudalar o’rtasidagi yaxshi munosabat.

14. Burch deganda nimani tushunasiz?

a) Insonning muayyan jamiyat, turli ijtimoiy guruhlar (oila, mahalla, qarindosh-urug’, jamoa va h.k.) tomonidan qabul qilingan qonun-qoidalar, axloqiy me’yorlarning bajarilish, unga amal qilish;

b) Insonning Alloh oldida bajarilish lozim bo’lgan talablarni anglab etishi, uni bajarishi, unga amal qilishi;

v) Jamiyat tomonidan ishlab chiqilgan va hayotga tadbiq qilinayotgan qonunlarga to’la amal qilish;

g) Ota-onalar bilan farzandlar, qariyalar bilan yoshlar, er va xotin o’rtasida bajarilishi shart bo’lgan me’yorlar;

d) Davlat tomonidan o’rnatilgan barcha qonun-qoidalarga so’zsiz amal qilish.

15. «Temir Xotin», «Eshik qoqqan kim bo’ldi?» asarlarining muallifi kim?

a) Sharof Boshbekov;

b) Said Axmad;

v) O’tkir Xoshimov;

g) Xurshid Do’stmuxammad;

d) Xurshid Davron.

16. «Demokratiya va ma’naviyat» nisbatlariga munosabatingiz?

a) Demokratiya va ma’naviyat bir birlarini istisno qiladi, bir-biriga sig’ishmaydi;

b) Demokratiya va ma’naviyat bir-birlariga daxlsiz;

v) Demokratiya siyosiy termin bo’lganligi uchun ma’naviy hayotga befarq;

g) Demokratik tartiblar ma’naviy etuklik natijasidir;

d) Demokratiya va ma’naviyat bir-birlariga daxldor, bir-birini to’ldiradi.

17. Mamlakat barqarorligini ta’minlovchi asosiy shartlar?

a) mamlakatimiz aholisining mintaqa aholisi tarkibidagi miqdoriy salmog’ining ko’pligi;

b) milliy qadriyatlar, tariximizning chuqur ildizi, milliy o’zlikni anglash, umuminsoniy manfaatning ustuvorligini e’tirof etish;

v) kuchli ijtimoiy siyosat va odamlarni da’vat etuvchi ijtimoiy omillarni ro’yobga chiqarish;

g) Millatimizga xos bo’lgan sabr-qanoat, mehnatsevarlik, mehmon-do’stlik, ochiq ko’ngillilik sifatlarining mavjudligi;

d) Islomiy axloq-odobning kishilarimiz ruxiyatiga singib ketganligi, xalqimiz tabiatidagi baynalmilallik qarashlari.

18. Vijdon erkinligi nima?

a) Vijdon - insonning o’z qilmishlari uchun ruxiy azoblanishi;

b) Vijdon - qilgan gunoh ishlari uchun Olloh oldida qo’rqish xissi;

v) Vijdon - oilaviy munosabatlarda sevgi sadoqatiga hiyonat qilish;

g) Vijdon - el-yurt, qarindosh-urug’ oldida o’z burchini ado etish;

d) Vijdon - insonning o’z xatti-harakatlari uchun ma’suliyatni sezish.

19. Jaloliddin Manguberdi kim?

a) Chingizxon boshliq mo’g’ul bosqinchilariga qarshi kurashgan milliy qahramon;

b) Iskandar Zulqarnaynga qarshi mardonavor jang qilgan milliy qahramon;

v) Arab bosqinchilariga qarshi xalqni kurashga etaklagan mard jangchi;

g) XVI-XVII asrlarda yashagan buyuk xattot, musavvir;

d) 1127-1156 yil Xorazm taxtida o’tirgan xukmdor.

20. Madaniyat tushunchasini to’g’ri ta’rifini belgilang.

a) Insoniyat tomonidan yaratilgan barcha moddiy va ma’naviy qadriyatlar;

b) Insoniyat tomonidan yaratilgan va insonlarga xizmat qiladigan ma’naviyat va ma’rifat muassasalari;

v) Insonlar tomonidan yaratilgan barcha kuy, qo’shiq, rassomchilik mahsulotlari tarixiy yodgorliklar, teatr va shu kabilar;

g) Maktab va maorif orqali kishilarga singdirilgan bilimlar tizimi;

d) Teatr, kino, televidenie, radio, gazeta va jurnallar orqali ommalashtiriladigan eshittirish va ko’rsatuvlar majmui.

4-Amaliy mashg’ulot mavzusi. Ma’naviyat, siyosat, huquq va mafkura.

Klaster

Маҳалла

Миллий ғурур

Уй

Урф-

одат

Миллий ўзликни англаш

Юрт

она

Қадриятлар

Ҳашар

Қариндошлар

Байрамлар

лар

Анъаналар

Бобо

Klasterni tuzish qoidalari

1. Topshiriqni diqqat bilan o’qib chiqing.

2. Fikrlarni tarmoqlantirish jarayonida paydo bo’lgan har bir fikrni yozing.

3. Imlo xatolar va boshqa jihatlarga e’tibor bermang.

4. Belgilangan vaqt tugamaguncha yozishni to’xtatmang, fikringizni jamlashga harakat qiling.

5. Fikrlarni chegaralamang, ular o’rtasida o’zaro aloqadorlikka e’tibor qarating.

ko’rsatkichlari va mezonlari

0,5 ball – «a’lo». 2,5 – 3 ball – «a’lo».

0,4 ball – «yaxshi». 1,9 – 2,4 ball – «yaxshi».

0,3 ball – «qoniqarli». 2,3 – 1,8 ball – «qoniqarli».

1) ma’naviyat, siyosat, huquq, etnoslar, xalqlar va mamlakatlar tushunchasini yoritib bering;

2) milliy ma’naviyatning o’ziga xos rivojlanish xususiyatlarini ko’rsatib bering;
II-guruh

Savol: Umuminsoniy ma’naviyat tahlili:

1) Umuminsoniy ma’naviyatning barcha millatlar va etnoslarning o’ziga xos tomonlarini o’zida mujassamlashtirganligini, ehtiyojlarini, manfaatlarini ko’rsating;

2) Ma’naviyatda milliy mahdudlik va ayirmachilikka intilishning salbiy oqibatlarini ko’rsatib o’ting;
III-guruh

Savol: Milliy – ma’naviy tiklanishning mohiyati.

1) o’zbek milliy ma’naviyatining mustaqillik sharoitida qayta tiklanish jarayonlarini ko’rsatib bering;

2) milliy ma’naviyatning jahon tsivilizatsiyasidagi mavqeini tiklashdagi yutuqlarini aytib bering;
IV-guruh

Savol: Sharq va G’arb ma’naviyati.

1) Sharq va G’arb ma’naviyatining milliy va umuminsoniy xususiyatlarini ko’rsatib bering;

2) Sharq va G’arb xalqlari ma’naviyatlarini bir-biriga qarama-qarshi qo’yishiga intilishlarni tanqid ostiga oling.

4(4.2)-Ilova
Milliy o’zlikni anglash deganda nimani tushunasiz?

F (Fikringizni bayon eting)

S (Fikringiz bayoniga biror sabab ko’rsating).

M (Ko’rsatilgan sababga tushuntiruvchi misol keltiring)

U (Fikringizni umumlashtiring)

8-Mavzu.	Ma’naviy-ma’rifiy meros-jamiyat taraqqiyotining muhim omili.
Vaqti-2 soat		Talabalar soni 25-30 nafar
Ma’ruza mashg’uloti rejasi		Ma’naviy-ma’rifiy meros va uning tarixiy-tadrijiy rivojlanishi. Ma’naviy-ma’rifiy meros-xalqning bebaho ma’naviy qadriyati. Ma’naviy-ma’rifiy meros-milliy, umuminsoniy qadriyatlar rivojlanishining muhim omili.
O’quv mashg’ulotining maqsadi		Talabalarni milliy va umuminsoniy qadriyat hamda ularning o’zaro munosabati to’g’risida mustaqil fikrlashga va o’z mulohazalarini erkin ifodalashga o’rgatish.
Pedagogik vazifalar: - ma’ruza olingan bilimlarni mustaxkamlash va ular asosida dokladlar tayyorlash ko’nikmalari xosil qilish; - bilimlarni tizimlashtirish, taqqoslash, umumlashtirish va taxlil qilish -Darslik va qo’shimcha adabiyotlar bilan ishlash, ko’nikmalarni xosil qilish		O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: Milliy va umuminsoniy qadriyatning mohiyatini to’g’ri anglash Milliy qadriyatlarning shakllanishi va rivojlanishi muayyan bir millatning hayoti, turmush tarzi, tarixi, madaniyati, urf-odatlari, tili, o’tmishi, kelajagi bilan uzviy bog’liq ekanligini tushunish Ma’naviyat umuminsoniy qadriyatlar asosida shakllanish jarayonining mazmunini anglab oladi

O’qitish usullari va texnikasi	Muammoli usul, guruh bilan ishlash, suhbat, aqliy hujum, munozara, namoyish qilish.
O’qitish vositalari	Ma’ruza matni, o’quv materillari, marker, skotch, qog’oz
O’qitish shakllari	Guruxlarda, kollektiv, yakka
O’qitish sharoitlari	Auditoriya

Darsning maqsadi: Talabalarni milliy va umuminsoniy qadriyat hamda ularning o’zaro munosabati to’g’risida mustaqil fikrlashga va o’z mulohazalarini erkin ifodalashga, shu orqali milliy va umuminsoniy qadriyatning mohiyatini to’g’ri anglashga o’rgatish.

Darsning shakli: Guruhlar taqdimoti (prezentatsiyasi). Darsga oid jihozlar: Markerlar, flamaster, plakatlar va kerakli adabiyotlar, u bilan birgalikda sinf taxtasi va bo’rdan unumli foydalanish mumkin. Kodoskop va mul’timedia materiallarini tayyorlab foydalanilsa yanada yaxshi.

Darsning tuzilishi:

Tashkiliy daqiqa,

Yangi mavzu bo’yicha guruhda ishlash,

Guruhlar ishining yakuni,

Darsga yakun yasash va uy ishi.

Sinf taxtasiga quyidagi yozuv osib qo’yiladi:
Ma’naviyat — davlat asosi, davlat esa ma’naviyat suyanchig’i. Milliy qadriyat, avvalo, tarixiy hodisadir. U qisqa davrda shakllanmaydi. U milllatning ibtidosi bilan bog’liq. Milliy qadriyat tarixi millatning ma’naviy rivojida namoyon bo’ldi. Milliy ma’naviy kamolot zamonda, ya’ni millatning butun tarixi davomida yuz beradi, ammo u ba’zan shiddat bilan yuksalsa, ba’zan tanazzulga yuz tutishi mumkin. Umuminsoniy qadriyat insoniyat ijtimoiy manfaati, ehtiyoji uchun xizmat qiladigan, ularni ezgulikka yo’llaydigan ma’naviy boylikdir.

Noan’anaviy seminar mashg’ulot bo’lganligi uchun dars haqida qisqacha ma’lumot:

• 
  Ushbu darsning maqsadini o’qituvchi oldindan (oldingi darsda) talabalarga tushuntiradi.
  
• 
  Maqsad: talabalarning ijodiy izlanishi va o’z mustaqil fikrlarini bildirish uchun imkoniyat yaratish.
  
• 
  O’qituvchi shu maqsadda sinf talabalariiing bilimlarini, qobiliyatlarini hisobga olib guruhlarga bo’ladi.
  
• 
  Har bir guruh qaysi mavzuni keng yoritib berishi va uni taqdim etishi (prezentatsiya) nega kerakligi tushuntiriladi.
  
• 
  Mavzu taqdimoti plakatga chizilishi yoki sinf taxtasiga yozilishi kerak. Kadoskop yoki multimediaga moslab kompyuterga yoziladi.
  
• 
  Guruxdagi talabaning hammasi o’z fikrini bildirishi kerak.
  
• 
  Har bir guruh o’z chizmasini sinf taxtasiga ilib qo’yishi kerak.
  
• 
  Boshqa guruhdagilar savol berish huquqiga ega.
  
• 
  O’qituvchi dars so’ngida guruhlar ishiga yakun yasaydi va uy ishini topshiradi.
  

O’qituvchi darsni boshqarib boradi va oldingi o’tgan mavzulardagi eng muhim joylarni talabalar yodiga tushirib turadi.