IV. AMALIY MASHG‗ULOT MATERIALLARI
41
• kitobxonlarga xizmat ko‗rsatish (kitobxonlarni ro‗yxatga olish, kitob
berish, qaytarib olish va boshqalar);
• kitob almashishni ham o‗z
ichiga oluvchi fondni butlash;
• davriy nashrlarni ro‗yxatga olish va unga mos EK ni yuritish;
• kutubxonalararo abonement;
• avtomatlashtirilgan tarzda bibliografik nashrlarni tayyorlash (katalog
kartochkalarini ham tayyorlash);
• kutubxonani boshqaruv (hisobga olish, statistika, kadrlar, buxgalteriya va
boshqalar).
Kutubxonadagi asosiy axborot jarayonlarni avtomatlashtirish AKM va ARM
barpo qilishda muhim bosqich hisoblanadi, odatda dastlab,
kutubxona fondini
o‗zida aks ettiruvchi elektron katalog bazasini shakllantirish bilan ish boshlanadi.
Keyingi yillarda RFID (Radio frequency identification - radio to‗lqinli
identifikatsiya) texnologiyasini axborot resurs markazlarida tatbiq qilish to‗g‗risida
ko‗plab axborotlar e‘lon qilinmoqda.
RFID texnologiyasi mohiyati bo‗yicha bir oz shtrix kod texnologiyasiga
o‘xshab ketadi, ammo RFID ning bir qator afzalliklari bor. Rivojlangan
mamlakatlar kutubxonalarida ishlatilayotgan shtrix kod texnologiyasi o‗z vaqtida
kutubxonachilarga beminnat yordam ko‗rsatib kelgan, shtrix kod texnologiyasi
yordamida kitob berish va qaytarib
olish jarayonlari tezlashgan, xatolar soni
sezilarli darajada kamaygan. Bularning barchasi, kitobxonlarga berilayotgan va
qaytarib olinayotgan har bir kitob to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni qo‗lda yozish
zaruratini cheklash va ayni paytda bu operatsiyalar to‗g‗risidagi ma‘lumotlarni
kompyuter xotirasiga avtomatik ravishda kiritish mikoniyatini berar edi. Bu
jarayonlarni
avtomatlashtirishda
shtrix
kod
texnologiyalaridan
unumli
foydalanilgan. Mazkur texnologiya yordamida kutubxona texnologiyalarini
avtomatlashtirishda muhim bir muammo hal qilindi, ya‘ni kitob berish va qaytarib
olish jarayonlari, har bir kitobga biriktirilgan shtrix kod shaklidagi axborotlarni
skaner qurilmasi yordamida o‗qish orqali, avtomatlashtirildi.
Dastlab, shtrix kod texnologiyalarini kutubxona jarayonlariga tatbiq qilish,
kutubxonadagi barcha jarayonlarni avtomatlashtirgandek tuyuldi. Ammo,
kutubxonalarda avtomatlashtirilmagan yana ikki jiddiy muammo bor ediki
bulardan birinchisi kutubxonalarda o‗tkaziladigan
inventarizatsiya jarayoni,
ikkinchisi esa KBK, UDK yoki boshqa biror bir klassifikatsiyalash tizimi asosida
joylashtirilgan fonddagi o‗z joyiga qo‗yilmagan kitoblarni qidirish va o‗z joyiga
qo‗yish muammosi edi. Kutubxonachilarga ma‘lumki kutubxona fondidagi har bir
kitob o‗z (adresiga) o‗rniga ega, o‗z o‗rniga qo‗yilmagan kitob odatda kitobxonlar
uchun yo‗qotilgan hisoblanadi va u navbatdagi inventarizatsiya paytida topiladi va
