(turkiy)
-chi
affiksi bilan almashtirish natijasida quyidagi jihatlar voqela-
nadi: a) ruscha-baylalmilal so‘zning asosi o ‘zgarmagan holda yangi ter
min yasaladi (
respublika-chi
- respublikanets,
dozimetr-chi
- dozimetrist,
medalchi-
medalist); b) o ‘zlashma asos shakli to‘la tiklangandan so‘ng
yangi termin yuzaga keladi(
seleksiya - chi
- seleksioner,
seyalka - chi
-
seyalshik) va sh.k.
O z b e k tiliga o ‘zlashgan f e ’ldan yasalgan ot - term inlar.
M a’lum-
ki, rus tilida fe’ldan yasalgan
ism lar -
ni(ye), -k(a), -atsi(ya),-izatsi(ya),
-fikatsiya
singari suffikslar k o ‘magida hosil qilinadi. M azkur suffiksli
terminlar o ‘zbek tili terminologiyasi sistemasiga o‘zlari ifodalovchi re-
aliyalar va tushunchalar bilan birgalikda tayyor til birliklari sifatida kirib
keladi. Masalan:
amortizatsiya, nevrotizatsiya, neyrulyatsiya, anneksiya,
assimilyatsiya, artikulyatsiya, alliteratsiya, aeronavigatsiya, korporatsi-
ya, kriminalistika, kriminologiya, leksikologiya, intonatsiya, dissimilyat-
siya
va sh.k.
Shu
bilan bir qatorda, fe’ldan yasalgan ot - terminlar o'zlashtirish
jarayonida o ‘zbek tili ta’siriga uchraydi va fe’ldan ot yasovchi suffikslar
hech bir qiyinchiliksiz o‘zbekcha
-lash,- lashtirish
kabi faol affikslar bilan
almashtiriladi. Ba’zi bir ashyoviy materiallarga murojaat qilamiz:
a)
-ni (ye):
akkredit-lash
(akkreditovaniye), kod-lash (kodirovani-
ye),
asfalt-lash
(asfaltirovaniye) va sh.k.
Tormojeniye, kooperirovaniye,
izolirovaniye
singari o ‘zlashma term inlam ing asosi o ‘zbek tilida mustaqil
m a’no ifodalamaydi. Bunday vaziyatlarda o ‘zbek tilida o ‘zlashmaning
asosi qayta tiklanadi va unga o ‘zbekcha affiks qo‘shiladi.
M asalan,
tor-
moz-lash
(tormojeniye),
abstrakt-lash
(abstragirovaniye),
model-lashtir-
ish
(modelirovaniye) va sh.k.;
b)
-atsi(ya),
-izatsiya, -fikatsiya, -k(a): sian-lash
(sianizatsiya),
ion-
lash
(ionizatsiya),
mexanika-lash
(mexanizatsiya),
gaz-lashtirish
(gazi-
fikatsiya),
germet-lash
(germetizatsiya),
kondens-lash
(kondensatsiya),
tabul-lash
(tabulyatsiya), vals-lash (valsovka),
frezer-lash
(frezerovka),
legal-lashtirish
(legalizatsiya),
pasport-lashtirish
(pasportizatsiya), ver-
bal-lashish (verbalizatsiya),
konseptual-lashish
(konseptualizatsiya) va
sh.k.
B a’zan
modernizatsiya, elektrofikatsiya
singari o‘zlashmalarga
-lash,
-lashtirish
qo‘shimchalari qo‘shilishi
natijasida
modernizatsiyalash, mod-
ernizatsiyalashtirish, elektrofikatsiyalash, elektrofikatsiyalashtirish
singari
terminlar ham paydo bo‘ladi.
114
