91
Zaharli moddalar, gigiena,
zaharli gazlar, baxtsiz hodisalar,
jarohatlanishlar, kasbiy
kasalliklar, avariyalar, yong’in, portlashlar.
1. Ishlab chiqarish changi va uning insonga ta`siri.
Ishlab chiqarishdagi ko`p ishlarni bajarishda chang hosil bo`ladi.
Ular kelib chiqish manbalariga ko`ra, tabiiy va sun`iy changlarga bo`linadi.
a) Tabiiy changlar - inson ta`sirisiz hosil bo`ladi. Bunday changlar turkumiga shamol
va bo`ronlar ta`sirida qum hamda tuproqning erroziyalangan
qatlamlari uchishi,
o`simlak va hayvon olamida, vulqonlar otilishi boshqa hollarda paydo bo`ladigan
changlarni kiritish mumkin.
b) Sun`iy changlar – ishlab chiqarish korxonalari va qurilishlarda
insonning bevosita
ta`siri natijasida hosil bo`ladi.
Kelib chiqish xususiyati bo`yicha organik, mineral va aralashma changlarga
farqlanadi. CHanglarning zararli ta`siri uning kimyoviy tarkibiga bog’liq. CHangning
kattaligi, uch guruhga bo`linadi:
-kattaligi 10 mkm.dan katta bo`lgan changlar. Bunday changlar o`z og’irligi ta`sirida
erga qo`nadi;
-kattaligi 10 mkm.dan 0, 25 mkm.gacha bo`lgan changlar. Ular erga juda sekinlik bilan
tushadi va mayda changlar deb yuritiladi.
-kattaligi 0,25 mkm.dan kichik bo`lgan
changlar, ular erga qo`nmay havoda uchib
yuradi. CHangning inson organizmiga ta`siri, eng avvalo, nafas olganda yuzaga keladi.
Bunda havo bilan nafas olish, asosan, nafas organlarini zararlanishi: bronxit, pnevmo-
konioz yoki umumiy reaktsiya (zaharlanish, allergiya) rivojlanishini vujudga keltirishi
va changning o`pka yo`liga
kirishi pnevmaniya, sil, o`pka rakining kelib chiqishiga
sharoit yaratishi mumkin. Qo`rg’oshin, mis va boshqa
metallarning changi inson
organizmiga zaharlovchi modda sifatida salbiy ta`sir ko`rsatadi.
CHangning hosil bo`lishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik jarayonlar
avtomatik usullarga o`tkazilgan halda jihozlarning
zichligi oshirilib, ma`lum
masofadan turib boshqarish tizimlariga o`tish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
