Kutubxonalarda MARC formatlarining yaratilishi tarixi

bir mamlakat tomonidan, ayrimlari esa bir necha mamlakatlar to- 
monidan ishlab chiqarilgan. Aynan bir mamlakat tomonidan ish­
lab chiqarilgan format asosan shu mamlakatning kataloglashtirish 
qoidalarini inobatga olgan holda yaratilgan. Bunday formatlarga 
misol sifatida USMARC (AQSH), UKM ARC (Buyuk Britaniya), 
DANMARC (Daniya), AUSMARC (Avstraliya), CANMARC 
(Kanada), RUSMARC (Rossiya Federatsiyasi) kabi formatlarni 
keltirish mumkin. Bir nechta mamlakatlar hamkorligida ishlab 
chiqarilgan MARC formatlarga misol sifatida INTERM ARC 
formatini keltirish mumkin. Mazkur format Fransiya va Belgiya 
tomonidan yaratilgan.
MARC formatlarning ko‘payishi boshqa bir muammoni, har 
xil formatda bo'lgan bibliografik yozuvlarni bir-biriga mos ke- 
lishlik muammosini yuzaga keltirdi. Har xil formatlar asosida 
ishlovchi muassasalar o‘rtasida bibliografik yozuvlarni (BYo) al- 
mashinish nihoyatda qiyinchilik tug‘dirdi. Xalqaro kommunika- 
tiv format MARC2 ni yaratilishi bu muammoni hal qilish uchun 
qo‘yilgan ilk qadam edi.
1969-yilda Kopengagenda bo‘lib o‘tgan IFLA ning (The In ­
ternational Federation of Library Associations and Institutions
— Kutubxonachilik uyushmalari va tashkilotlarining xalqaro 
federatsiyasi) 35-sessiyasida, nashr ishi davlat bibliografiya- 
sida M ARC form atni rivojlantirish loyihasi ko‘rib chiqildi. 
1974-yilda Buyuk Britaniyada 12 ta m am lakat vakillari yig'ilib, 
MARC tarm og‘ini yaratish imkoniyatlarini muhokama qildi- 
lar va milliy bibliografik m a’lum otlarini ayirboshlashni tashkil 
qilish uchun M A RC-U BCIM (Universal Bibliographic C on­
trol) xalqaro tarm og'ini yaratish bo‘yicha xalqaro dastur ishlab 
chiqildi.
1977-yiIda IFLAning ishchi guruhi tomonidan xalqaro 
U N IM A R C universal kommunikativ formati ishlab chiqildi. 
Ushbu formatning ishlab chiqarilishidan asosiy maqsad, maz­
kur format boshqa MARC formatlar orasida vositachi bo‘lishi 
edi. Har xil MARC formatlarga asoslangan avtomatlashtirilgan 
axborot-kutubxona tarmoqlarga UNIM ARC formatidagi biblio­
grafik yozuvlarni import-eksport qilish funksiyasi kiritilishi bilan
182

har xil MARC formatdagi bibliografik yozuvlarni almashinish 
muammosi hal qilindi.
1980-1990-yillarda U N IM A R C va USMARC formatlari 
takom illashtirildi, m azkur form atlardan foydalanish uchun 
yo‘riqnomalar va har xil turdagi qo llan m alar yaratildi. Bu esa 
USMARC form atini ham keng tarqalishiga olib keldi. H atto 
USMARC formati, ayrim tashkilotlarning ichki formati sifa­
tida ham ishlatila boshladi. Ta’kidlash joizki, bibliografik yo­
zuvlarni USM ARCda 200 dan ortiq maydonda, U N IM A R C - 
da 150 maydonda tasvirlash ko‘zda tutilgan. Bundan tashqari 
(25 ga yaqin) maydon ostilari ham mavjud. M utaxassislarning 
ta ’kidlashicha, bu ikki formatning moslik darajasi 80% ni tash­
kil qiladi.
Hozirgi paytda MARC 21 AQSHda juda keng tarqalgan for­
mat hisoblanadi. Lekin yoddan chiqarmaslik kerakki, MARC 21 
formati doimiy yangilanishda. Bunga sabab, hujjatlarning yangi 
turlarini, axborot tashuvchi moslamalarning yangi turlarini pay­
do bolishi, telekommunikatsiyaning takomillashuvi, axborotlarni 
qayta ishlash usullari texnologiyasi va vositalarining takomil- 
lashuvidir. Shu o‘rinda, MARC 21 formatiga batafsil to‘xtalib 
o‘tamiz.

Download 5,22 Mb.