tarixda birinchi bo‘lib 1976-yilda Amerikada
Ch.Ketter to
m onidan nashr etilgan. U asosida 1995-yili «lug‘atli katalogdan
foydalanish uchun predmetli maqolalar ro‘yxati» nashr etildi.
Shunday qilib, butun dunyoga tanish bo‘lgan
Kongress kutubxo-
nasining predmet ruknlari ro'yxati (Library of Congress Sub
ject Heading) dunyoga keldi. Bu ro‘yxat juda ulkan hajmga ega
bo‘lib, u «publichek» tarmog'i uchun kattalik qilar edi. Shuning
uchun 1923-yilda uncha katta bo'lmagan kutubxonalar uchun
ro'yxatlar tashkil etildi.
Sinflashtirish.
Klassifikatsiya qanday amalga oshiriladi?
Aynan AQSH sinflashtirish sistemasining vatani va u zam o
naviy olamda keng tarqalgan sinflashlardan biri hisoblanmaydi.
Um um an olganda AQSHning ommaviy ilmiy va akademik ku-
tubxonalarining ochiqligi va ommaviy bo‘lishi
shartlaridan biri
edi. Biz hozir zamonaviy universitetlarning kutubxona fond
lari ochiq b o lish in i tasavvur qilishim iz qiyin. Shuning uchun
sinflashtirish sistemalari katalogda emas, balki fondda ish olib
borgan va fanning ichki tarm oq (soha) tuzilishi bo‘yicha izlash
im konini bergan.
Hozirda adabiyotlar haqidagi ma’lumotlar bir m arta kiritiladi,
bu shunday ma’noni beradiki, aytaylik bitta kutubxonada ma’lum
adabiyotlar fondi ro‘yxati kiritilgan va u internetga qo‘yilgan
bo‘lsa boshqa kutubxona fondiga uning
kiritilishi shart emas u
to‘g‘ridan to‘g‘ri olinaveradi. Bu esa bibliografik yozuvlardan foy
dalanish xizmatini yengillashtiradi.
Kutubxonalarning EKlari ishini boshqaruvchi sistemalar ta-
laygina bo‘lib bir-biridan farq qiladi. Masalan uning nomlarini
keltiramiz:
MARC 21, AACR 2R, LCSH yoki Sears, DDS. Bundan kelib
chiqadiki tarmoq katalogidan foydalanuvchilarning kutubxo-
nasi doimo zarur adabiyotlarning katalogli
kartochkalari bilan
ta’minlangan boladi.
Bu xizmatlarning barchasi muammolardan xoli emas albatta,
ixtiyoriy kutubxona shuni qilishi mumkinki, agar adabiyot «bu-
gun va hozir» zarur bo'lsa, uni hech qanday muammosiz to‘g‘ri
fonddan yoki kartochkali katalogdan topish mumkin.
177
Ayrim hollarda biz «Dunyo axborot resurslari» degan iborani
uchratamiz. Bu shunday, tarm oq chegarasidagi
Bibliografik yo-
zuvni unga chiqish uchun OCLC xizmatidan foydalaniladi va
u foydalanuvchi (o‘quvchi) uchun tekin, lekin kutubxona uchun
ancha mablag1 talab etadi. OCLC katalogida o‘z fondlarini na-
moyish etish uchun, unga a’zo bo‘lish kifoyadir.
OCLC faqatgina
AQSH yoki Kanada uchun xizmat qilmaydi, agar siz OCLC ning
Web-sayti (oclc.org)ni ochib ko‘radigan bo'lsangiz, uning 6 tilda
ishlayotganligining guvohi bo‘lasiz.
Hozirgi kunda OCLC xizmatidan 82 davlatning 41 ming-
dan ortiq kutubxonasi foydalanadi.
OCLC xizmati markazining
byudjeti auditorlar yordamida tekshiriladi va yillik hisobotlarda
chop etiladi. Yil davomida kutubxonalarga katta miqdordagi pul
kredit sifatida beriladi. OCLC katalogi avvallari OLUC (Online
Union Catalog — Onlaynning keltirilgan katalogi) deb atalar edi,
lekin 25 yildan so'ng u yangi World Cat (Butundunyo katalogi)
nom ini oldi. 2002-yilda bu katalogda 49 mln atrofida biblio
grafik yozuvlar bor edi. H ar 15 sekundda yangi yozuv kiritiladi
va bu hujjatlar 864 mln nusxada namoyish etiladi.
Axborotlar
dunyoning 400 tilida keltirildi. Rus tilida hujjatlar ingliz tiliga
qaraganda 30 m arta kam namoyish etilgan, lekin ular World
Catga Amerika kutubxonalari tomonidan kiritilgan. Rus kutub-
xonalari fondlarining OCLC namoyish
etilishiga butun dunyo
tarafdordir.
