sxemalarni tuzuvchilarning hammasi bu samarali g‘oyani ri-
vojlantiradilar, bo‘lim larni mazmun va shaklning ayni bir xildagi
belgilariga ko‘ra detallashtirishga imkon beruvchi aniqlagichlarni
yaxshilab ishlab chiqish usullarini qidiradilar.
AQSH Kongressi kutubxonasining klassifikatsiyasi
XIX
va XX asrlar bo‘sag‘asida AQSHda Kongress kutubxonasi
uchun klassifikatsiyasi sxemasi ishlab chiqilgan bo‘lib,
u hozir
Amerika qo‘shma Shtatlarining ilmiy kutubxonalarida keng tar-
qalgan. Bu vaqtga kelib, 1800-yilda asos solingan Kongress ku
tubxonasida kitob fondi ancha ko'paydi va shu sababli uni batafsil
klassifikatsiya qilish zarurati paydo bo‘ldi.
Klassifikatsiya sxemasini kutubxonaning Ch. Martel rah-
barligidagi bir guruh xodimlari tuzgan. Ish boshlangan chog‘da
asosiy bo‘lim larning sxemasi belgilab olingan edi. Keyincha
lik har bir bo‘lim ni bilimning
muayyan sohasidagi mutaxas-
sislar guruhi mustaqil ravishda detallashtirgan. Bu guruhlar
bir-biridan alohida-alohida ishlab, ayni bir masalani ko‘pincha
har xil hal qildi. Masalan, m am lakatlar bo‘yicha bo‘lish
har xil
bo‘limlarda har xil izchillikdagi xilm a-xil texnik usullar bilan hal
59
s
Tarix fanlari
D
Tarix va o'lkashunoslik (umuman Amerika mamlakatlaridan
boshqa hamma mamlakatlarning ham tarixi va olkashunosligi)
Y
Amerika (AQSHdan tashqari)
F
AQSH
Mantiqiy tuzilishdan voz kechish hamda Amerika bilan AQSH-
ni alohida-alohida bo‘limlar qilib ajratish Kongress kutubxonasida
Amerika to‘g‘risidagi kitoblar boshqa mamlakatlar haqidagi kitob-
lardan, AQSH haqidagi kitoblar Amerikaning
boshqa mamlakat-
lari haqidagi kitoblardan ko‘proq ekanligiga asoslangan.
Hamma bo‘limlardagi bo‘linm alar bo‘lim indeksiga lotin alfa-
vitining ikkinchi bosh harfini qo'shish yo‘li bilan hosil qilingan,
masalan:
T
Texnika
TY
Yo‘l ishi
TN
Qurilish
Bundan keyingi detallashtirish indeksning
dastlabki ikki bel-
gisiga raqamli birikmalar qo‘shish bilan hosil qilinadi; raqamli
birikmalar har qaysi bo'linm aning tartib o‘rnini ko‘rsatadi. M a
salan, TN-123 indeksi bo‘linm aning qurilish b o lim i bo‘linmalari
qatorida bir yuz yigirma uchinchi o‘rinni egallashini ko‘rsatadi.
Kongress kutubxonasi sxemasining indekslari belgilarning (harf-
lar va raqamlarning) birga qo‘shilishi
jihatidan ham, tuzilish
usuli (dastlabki belgilarning bosqichli,
keyingilarining raqamli
bo‘lishi) jihatidan ham aralash sxemadir.
Kongress kutubxonasi nashr etadigan bosma kartochkalarda
AQSHda juda keng tarqalgan ikkita klassifikatsiya sxemasining
— o‘nli klassifikatsiyaning va Kongress kutubxonasi klassifikatsi
yasining indekslari ko'rsatiladi.
