31-mavzuning nomi:
Maktabga tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni geometrik shakl haqidagi
tasavvurlarni shakllantirish
Reja:
1.Maktabga tayyorlov guruxi bolalarning shakl haqidagi bilimlarini mustahkamlash va sistemaga
solish.
2.“Beshburchak”, “Ko’pburchak” bilan tanishtirish.
3.Bolalarni sodda masalalar bosh qotirg’ichlar (cho’plardan har xil geometrik
figuralar tuzish) bilan tanishtirish
..
270
“Teskor savol javob ” savollari:
O’tgan mavzular yuzasidan o’quvchilarga savollar bilan murojaat
qilaman va faol o’quvchilarni baholab boraman.
Berilgan tоpshiriqlarni bajarish
Bahosi (bаllаr
yig`indisi)
O`tilgan mavzu
bo`yicha
tushunchalarni bayon
qilish vа uy vazifani
bajarganligi
Yangi ijоdiy
g`оyalаr
Dars jarayonida
faolligi
3(ball)
1(ball)
1(ball)
5
4-ILOVA
Tezkor savol.
1.Geometrik figuralarning modellari qanday taqqoslanadi?
A)qo`shish
B)ayirish
C)ko`paytirish
D)juftlab
2.Koptokni qayerga tashladingiz o`yini kichi guruhda necha marotaba
takrorlanadi?
A)6-8
B)4-5
C)7-6
D)9-8
3. Koptokni qayerga tashladingiz o`yini kichi guruhda necha minut o`ynaladi?
A)6-7
B)5-6
C)4-5
D)2-3
4.O`rta guruhda matematika mashg`uloti necha minut bo`ladi?
A)15 minut
B)20 minut
C)16 minut
271
D)15-20
5.O`rta guruhda narsalarni sanash uchun qancha mashg`ulot o`tiladi?
A)5-6
B)7-8
C)9-10
D)6-7
6.Ikkita likopcha bor 1-chisida sabzavotlar,2-chisida mevalar bor qaysi likopcha
ko`p?
A) sabzavotlar
B)mevalar
C)teng
D)A-B javob to`g`ri
7.Ushbu savolda vaqt tushunchalarini ko`rsating?
A)hafta kunlari
B)Ertalab, kechqurun
C)soat
D) Ertalab, kechqurun,kechqurun,kecha,bugun,ertaga
8.Maktabgacha tayyorlov guruhda haftasiga matematika mashg`uloti nechta
o`tiladi?
A)2 marotaba
B)1
C)1-2
D)barch javob to`g`ri
9. Maktabgacha tayyorlov guruhda yil mobaynida matematika mashg`uloti nechta
o`tiladi?
A)70 ta
B)56 ta
C)72 ta
D)68 ta
10. Maktabgacha tayyorlov guruhda yil mobaynida matematika mashg`ulotni
birunchisi necha minut o`tiladi?
A)30-minut
B)25-minut
C)20-minut
D)35-minut
11. Maktabgacha tayyorlov guruhda yil mobaynida matematika mashg`ulotni
ikkinchisi necha minut o`tiladi?
A)30-minut
B)25-20minut
C)20-minut
D)35-minut
12.O`rta guruh bolalari nechi sonigacha sanashni bilishlari kerak?
A)10-gacha
B)5-6 gacha
C)8-gacha
272
D)5-8
13.O`rta guruhda yassi narsalarni qaysi jihati bilan cheklanadi?
A)katta,kichikligini taqqoslash orqali
B)uzunligi,kengligi taqqoslash orqali
C)baland,pastligi
D)A-C javob to`g`ri
14.Sonlarni taqqoslash deb nimaga aytiladi?
A)Bu ularni qaysi biri katta,qaysi biri kichikligini aniqlash demakdir
B)uzunligi va pastligi demakdir
C)to`g`ri javob yo`q
D)A-B javob to`g`ri
5-ILOVA
Tayanch so`z va iboralar:
Geometrik shakl
,
Predmet
, vaqt, tarbiya, O`rta
guruh, chamalash, arifmetika, tevarak atrof, Son,kattalik, Natural, mo`ljal olish,
Kubik
31-Mavzu:Maktabga tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni geometrik shakl
haqidagi tasavvurlarni shakllantirish.
Reja:
1.Maktabga tayyorlov guruxi bolalarning shakl haqidagi bilimlarini
mustahkamlash va sistemaga solish.
2.“Beshburchak”, “Ko`pburchak” bilan tanishtirish.
3.Bolalarni sodda masalalar bosh qotirg`ichlar (cho`plardan har xil
geometrik figuralar tuzish) bilan tanishtirish.
Maktabga tayyorlov guruhida bolalarning shakl haqidagi bilimlari
mustahkamlanadi va bir tizimga solinadi. Bolalar maktabga borgunlariga qadar
quyidagi geometrikshakllarni farq qilish, nomlarini aytish, asosiy xossalari va
belgilarini bilishlari kerak: doira, oval, to`g`ri to`rtburchak, kvadrat, uchburchak,
to`rtburchak, shar, kub va silindr. Bu shakllarni bolalar rangi, kattaligi,
proporsiyasi, u yoki bu shakllarning fazoviy holatlaridan qat`iy nazar bilishlari,
hayotiy buyumlardan o`zlariga tanish shakllarni topa olishlari kerak. Bu ishga,
odatda mashg`ulotlarning bir qismi ajratiladi.
Mashg`ulotlarda shu maqsadlarda o`yinlar o`tkaziladi, bu o`yinlarning
shartiga ko`ra, bolalar atrofdagi buyumlardan o`zlariga tanish geometrik shakllarni
topishadi. Masalan, tarbiyachi kvadrat shaklidagi buyumlarni aytishni taklif qiladi.
Buyumni to`g`ri topib, uning shakli haqida gapirib bergan har qaysi bola bittadan
rag`bat kartochkasini oladi. Ko`p buyum aytgan (ko`p rag`bat kartochkasi
to`plagan) bola yutib chiqadi. Tarbiyachi buyumni ko`rsatmasdan, uning tasviri
tushirilgan kartochkani ko`rsatishi mumkin.Bolalar olgan bilimlarni sistemaga
solish, ularga ba`zi buyumlar orasidagi munosabatlarni tushunib olishda yordam
berish muhim vazifalardan biridir.
273
Bolalarni to`g`ri to`rtburchak va kvadrat modellaridan foydalanib,
“to`rtburchak” tushunchasi bilan tanishtirilgan. Endi, ularga to`g`ri to`rtburchak 4
ta burchagi va 4 ta tomoni bo`lgan shakl ekanini tushuntirish qo-ladi. Bolalarga bir
nechta topshiriq berish mumkin, ya`ni ular to`rtburchak shaklidagi qanday
buyumlarni bilishlarini, rasmda tasvirlangan buyumlar shaklini aytishlarini so`rash
va shu kabi topshiriqlarni berish mumkin.Bolalarga bu shakllarni farq qilishnigina
emas, balki ularni tiklay olishni ham o`rgatish kerak. Masalan, tarbiyachi bolalarga
katakli qog`ozga tomonlari 4 tadan katakka teng kvadrat chizishni tavsiya qiladi.
So`ngra tomonlari oldingisidan 2 ta katak ortiq bo`lgan kvadrat chizishni, ustki va
pastki asoslari 4 tadan katakka, chap va o`ng tomonlari 2 tadan katakka teng to`g`ri
to`rtburchak chizishni taklif qiladi. Topshiriqni bajarishganidan keyin bolalardan
qanday shaklnitasvirlaganlarini so`rash kerak.
Таrbiyachi bolalarga bunday topshiriq bernshi mumkin: tomonlari teng (har
biri 4 katakdan) to`rtburchak chizing, uni ikkita shaklga ajrating (ajratishni
chapdan o`ngga yoki yuqoridan pastga qaratib bajarnsh mumkin) va qanday
shakllar hosil bo`lganini ayting. Keyingi mashg`ulotlarda bolalarga rasmi chizilgan
kvadratni “burchagidan burchagiga” bo`yicha bo`lish va hosil bo`lgan shakllarni
aytyshni taklif qilish maqsadga muvofiq.U holda ham, bu holda ham bolalar
shakllardan biri (to`rtburchak, uchburchak)ni rangli qalam bilan bo`yashlari
mumkin.Bu xil mashqlar bolalarni geometrik shakllarning shaklini almashtirishga
doir mashqlarni bajarishga (2—4 ta doira qismidan butun doira yasash (tuzish);
oldin 2 ta, keyin 4 ta uchburchakdan to`rtburchak tuzish va h.k.) zamin
tayyorlaydi.
Uchburchaklar va to`rtburchaklar haqidagi bilimlar asosida tarbiyachi yangi
tushuncha “ko`pburchak” tushunchasini kiritadi. Har xil turdagi uchburchaklar,
kattaligi va fazodagi o`rni bo`yicha har xil bo`lgan to`rtburchak modellarini
ko`rsatadi. Shakllarni qarab, ularning nimasi umumiy, degan savolga javob berpsh-
ga harakat qilishnitaklif qiladi. Bolalarning diqqatlarini uchburchaklar va
to`rtburchaklarning tomonlari va burchaklari borligiga qaratish kerak. Shundan
keyin bu shakllarning har birida qanchadan burchak borligini, bu shakllarni bir
so`z bilan qanday atash (ko`pburchaklar) mumkinligini so`rash kerak.Bolalarni
mashq qildirish uchun quyidagidek topshiriqlardan foydalanish kerak: “Bir xil
o`lchamdagi 10 ta cho`pdan bir nechta ko`pburchak tuzing”. “Katakli daftarga har
xil o`
lchamliva rangli ko`pburchaklar chizing”.Shuningdek, maktabgacha
yoshdagi bolalarni buyumlarni shakli bo`yicha guruhlashga doir mashq qildirish
maqsadga muvofiq. Masalan, oldin bolalar buyumlarni 2 ta guruhga, ya`ni
yumaloq shakldagi shakllar va ko`pburchaklar guruhlariga bo`lishadi. Shundan
keyin ko`pburchaklar ichidan to`rtburchaklar va uchburchaklarni ajratishadi.
Nihoyat, to`rtburchaklar orasidan kvadratlarni topishadi.Quyidagidek mashqlar
o`tkazish foydali: “Top-chi, qatorda qaysi shakl ortiqcha?”, “Qaysi shakl
yetmaydi?”, “Xuddi shunday shakldagi shaklni top” va hokazo.
Tarbiyachi bolalarni sodda masalalar boshqotirg`ichlar (cho`plardan har xil
geometrik shakllar tuzish) bilan tanishtirishimumkin. Masalan, 7 ta cho`pdan 2 ta
kvadrat tuz; 6 ta cho`pdan to`g`ri to`rtburchak tuz; 7 ta cho`pdan 3 ta uchburchak
274
tuz; 5 ta cho`pdan 2 ta uchburchak va 1 ta kvadrat tuzish mumkinmi? Bu mashqlar
bolaning topqirligini, xotirasini, tafakkurini rivojlantirish imkonini beradi.Butun
ish ma`lum izchillikda tuzilishi kerakligi tushunarli.O`quv yili boshida tarbiyachi
bolalarning shakl haqidagi bilimlari darajasini aniqlaydi. Katta guruhda
foydalanilgan usullarning o`zi bilimlardagi kamchiliklarmi to`ldirishga yordam
beradi.
Geometrik
shakllar
haqidagi
bilimlarni
mustahkamlash
va
aniqlash,shuningdek, bolalarni kataklar bo`yicha o`lchashga mashq qildirish uchun
katakli qog`ozda kvadratlar, to`g`ri to`rtburchaklar, doiralar, ovallar chizish
bo`yicha mashqlar o`tkaziladi.Geometrik shakllar, shuningdek, sodda shakldagi
buyumlar (bayroqchalar, olxo`rilar, olmalar va hokazolar)ning rasmini chizishga
matematikadan 10-12 ta mashg`ulot ajratiladi.U yoki bu shakl rasmini chizgandan,
keyin, bolalar ularni ikki yoki to`rt qismga bo`ladilar, bunda ular shakllarning
qarama-qarshi tomonlari yoki burchaklarini to`g`ri chiziq bilan birlashtiradilar va
nima hosil bo`lganini gapirib beradilar.Bolalar tarbiyachining topshirig`iga ko`ra,
har xil yo`nalishda ma`lum miqdorda kataklarni sanab, nuqta qo`yishlari va bu
nuqtalarni o`zaro birlashtirib, u yoki bu shaklni hosil qilishlari mumkin.
Tayyorlov guruhida har xil alomatlariga ko`ra, ya`ni rangi, shakli, kattaligi
va miqdoriga ko`ra buyumlarni guruhlarga ajratishga doir mashqlarga keng o`rin
beriladi. Bolalarga shakllarning to`rtta-beshtadan har xil ko`rinishlari, uch-to`rt xil
rangda ikkitadan beshtagacha xil o`lchamlarda beriladi. Ular bu shakllarning rangi
va o`lchamiga e`tibor bermay, o`lcham alomati bo`yicha guruhlaydilar.Тarbiyachi
dastlab bolalarga shakllarning belgilarini aniqlashda yordam beradi, keyinchalik
esa, ularning o`zlari shakllarning qanday belgilari bo`yicha guruhlarga bo`lish,
nechta guruh hosil bo`lishi, u yoki bu guruhga nechta shakl kirishi kabi masalalarni
mustaqil hal qiladilar, ya`ni oldin ishlarni rejalashtirishadi, keyin esa bajarishadi.
Bolalar shakllarni guruhlashda bitta belgi bo`yicha mo`ljal olib, boshqa belgilarga
e`tibor bermaydilar.Guruhlashga doir mashqlar o`tkazganda bolalarning shakl
haqidagi bilimlarini sistemalashtirish maqsadga muvofiq. Masalan, oldin shakllarni
guruhga ajratish, so`ngra yumaloq shakllar orasidan doira va ovallarpi,
ko`pburchaklar orasidan to`rtburchaklar va uchburchaklarni ajratishkerak. Nihoyat,
to`rtburchaklar orasidan to`g`ri to`rtburchaklar va kvadratlarni topish kerak.
Bolalarga mantiqiy mashqlarni taklif qilish foydali, masalan, “Topingchi,
qatorda qaysi shakl ortiqcha?”, “Shakllarni tanlashda qanday xato qilishgan?”
(Qator qilib qo`yilgan 6 ta uchburchak orasiga bitta to`rtburchak qo`yilgan va h.
k.), “Qanday shakl yetishmaydi?” (uch-to`rt xil o`lchamdagi uchburchaklar,
ovallar, to`rtburchaklar qatorlarga joylashtirilgan, har qaysi qatorga buyumlar
kattaliklari kichiklashib boradigan tartibda joylashtirilgan, bir qatorda bitta shakl
yetmaydi);.
Bir guruhdagi shakllarning ikkinchi guruhdagi shakllardan farq qilishalomatlarini
topishga doir masalalar. uchburchaklar, to`rtburchaklar va boshqa shakllar
haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash imkonini beradi. Doiralar va ovallar,
uchburchaklar va to`rtburchaklar tasvirlangan juftlashgan jadvallardan foydalanish
mumkin. Shakllar ikki-uch xil o`lchamda va rangda berilgan.
275
Tayyorlov guruhi dasturida geometrik shakllar I ko`rinishini o`zgartirish, bir
xil shakllardan boshqa xil shakllar tuzish nazarda tutilgan.Tarbiyachi bolalarga o`z
ixtiyorlaridagi figuralarni qarashni, ularni shakl bo`yicha taqsimlash, ular qanday
atalishini va qanday kattalikda ekanini aytishni taklif qiladi. So`ngra esa, qandaydir
ikki-uchta shakl olib, ularni birlashtirish yo`li bilan qanday yangi shakl tuzish
mumkinligni o`ylab ko`rishni taklif qiladi. Bolalar shakllarni tuzganlaridan keyin,
qanday yangi shakllar hosil bo`lganini va ular qanday shakllardan tuzilganligini
gapirib berishni taklif qiladi.Bolalar qismlardan butun shakllar tuzib, ikkita
yarimta, 4 ta yarimta, sakkizdan bir qismdan, doiraning to`rtdan biriga teng
qismdan va h. k. dan nechta doira tuzish mumkinligini fahmlaydilar.
Maktabgacha yoshidagibolalar bilan ishlashda geometrik mazmunli qiziqarli
o`yin va mashqlar katta foyda keltiradi. Ular matematik bilimlarga qiziqishni
rivojlantiradi, bolalarning aqliy qobiliyatlarining o`sishiga yordam beradi.Bolalar
topqirlikka doir masalalar, “boshqotirgichlar”, yasashga doir masalalarni
yechadilar, masalan, bir shakl yoniga ikkinchi shaklni yasash yo`li bilan bolalar 7
ta cho`pdan ikkita kvadrat tuzadilar. U yoki bu rasm applikatsiyani ( masalan,
xo`rozni ) tuzishda nechta doira, uchburchak, to`g`ri to`rtburchakdan
foydalanilganini aniqlashadi. U yoki bu rasm yoki naqsh qanday shakllardan
tuzilganini topadilar (fahmlaydilar), ular nechta ekanini ko`radilar.“ Таngram”
(geometrik konstruktor) o`yinida murakkab shakllar, ya`ni “quyoncha”,
“Turnalar”, “xo`rozcha” va boshqa narsalarni bolalar yettita sodda shakllardan
yasaydilar.Tarbiyachi bolalarni masalaning yechilishyo`llarini ongliizlashga
o`rgatadi, ularga o`ylab ko`rish, fahmlash, so`zlab berish, so`ngra o`z yechimini
tekshirishnitaklif qiladi. Masalan, tarbiyachi bunday deydi: “Bu shakl-ga qarang, u
bizga nimani eslatadi? Ha, bu xuddi xo`rozchadek. Bu xo`rozni “Tangram”
o`yinining yettita shaklidan tuzish kerak. Qarang, u qanday qismlardan iborat, har
qaysi qism qanday shakllardan tuzilgan, ular qanday kattalikda va qanday
joylashgan. Siz “xo`rozcha” shaklni qanday tuzishingizni gapirib bering. Agar
dastlab tarbiyachi shakllarni bolalar bilan birgalikda qarasa, keyinchalik ularga
tahlil rsjasini bsradi, shundan keyin esa ularni mustaqil tahlil qilishga o`rgatadi.
Tarbiyachi bolalarning mustaqilliklarini rivojlantiradi, masalani o`zing
yechsang, o`shanda qiziqarli bo`ladi, deb ularni ishontiradi. Masalalarni yechishga
bolalarning kuchlari yetadigan bo`lishi kerak, bo`lmasa, bolalarda ishtiyoq
yo`qoladi. Shu sababli qiziqarli masalalar bolalar dasturda nazarda tutilgan shakl
haqidagi bilimlarnn o`zlashtirib olganlaridan keyin, shaklni to`g`ri aytibgina
qolmay, balki uni Qaytar tiklay oladigan, shaklini almashtira oladigan, hayotiy
buyumlardan o`zlariga tanish geometrik shakllarni topa oladigan bo`lganlaridagina
beriladi.
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.Maktabga
tayyorlov
guruxi
bolalarning
shakl
haqidagi
bilimlarini
mustahkamlash va sistemaga solish haqida gapiring?
276
2. Maktabga tayyorlov guruxi bolalarning “Ko`pburchak” bilan tanishtirish haqida
gapiring?
3.Bolalarni sodda masalalar bosh qotirg`ichlar (cho`plardan har xil geometrik
figuralar tuzish) bilan tanishtirish haqida gapiring?
4.Maktabgacha yoshidagi bolalar bilan ishlashda, geometrik mazmunli qiziqarli
o`yin va mashqlar katta foyda keltirishi haqida gapiring?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
Rasm.
277
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi.
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish
32-Mavzu : Maktabga tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni tevarak-atrofda
mo`ljal olishga o`rgatish
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa
O`quvchilar soni ___ tа
O`quv mashg`ulotining shakli va
turi
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi
1.Tevarak atrofda mo`ljal olishga o`rgatish
metodlari.
2.Olti yoshli bolalar bilan «Buyumlardan» mo`ljal
olishga doir topshiriqlarning murakkablashuvi.
3. Maktabga tayyorlov guruhi bolalariga yo`l
qoidalarini o`rgatish.
O`quv mashg`uloti maqsadi: Maktabga tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni tevarak-
atrofda mo`ljal olishga o`rgatish mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini shakllantirish
O`qitish natijasi
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida
Bolalarning matematik tasavvurlarini
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va
ko`nikmalarga ega bo`ladi
Pedagogik vazifalar:
-
Tevarak atrofda mo`ljal
O`quv faoliyati natijalari
-
Tevarak atrofda mo`ljal olishga o`rgatish
278
olishga o`rgatish metodlarini
tushuntirish;
- Olti yoshli bolalar bilan
«Buyumlardan» mo`ljal olishga
doir
topshiriqlarning
murakkablashuvini
ko`rsata
olish;
-
Maktabga
tayyorlov
guruhi
bolalariga
yo`l
qoidalarini o`rgatishni tasniflash;
metodlarini irishni izohlaydi;
-
Olti yoshli bolalar bilan «Buyumlardan»
mo`ljal
olishga
doir
topshiriqlarning
murakkablashuvini aytib beradi.
-
Maktabga tayyorlov guruhi bolalariga yo`l
qoidalarini o`rgatishni tasniflaydi.
O`qitish metodlari
Aqliy xujum
O`qitish vositalari
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish
shakli
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar
aloqaning
usul
va
vositalari
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyatlar mazmuni
O`qituvchi
O`quvchi
1-bosqich
O`quv
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa)
| 