Bumerang metodi
33-mavzuning nomi:
Maktabga tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni
vaqtni chamalash haqidagi tushunchalarini rivojlantirish
Reja:
1.Maktabga tayyorlov guruhi bolalarida katta guruhda berilgan bilimlarni
mustahkamlash.
2. Bolalarning yil fasllari haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
3.Maktabga tayyorlov guruhlari bolalarini “Oylar” bilan tanishtirish.
289
Ushbu metodda kichik guruhlar shakllantiriladi. Har bir guruhga alohida
tarqatma materiallar tarqatiladi. Ular materiallarni mustaqil o’rganishadi.
5-ILOVA
Tayanch so`z va iboralar:
Geometrik shakl
,
Predmet
, vaqt, tarbiya, O`rta
guruh, chamalash, arifmetika, tevarak atrof, Son,kattalik, Natural, mo`ljal olish,
Kubik
33-Mavzu:Maktabga tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni vaqtni chamalash
haqidagi tushunchalarini rivojlantirish.
Reja:
1.Maktabga tayyorlov guruhi bolalarida katta guruhda berilgan bilimlarni
mustahkamlash.
2. Bolalarning yil fasillari haqidagi tasavvurlarini shakllantirish.
3.Maktabga tayyorlov guruhlari bolalarini “Oylar” bilan tanishtirish.
Bu yosh bosqichida bolalarda hafta kunlarining ketma-ketligi; yil
fasllarining ketma-ketligi haqidagi tasavvurlarni mustahkamlash ishi davom
ettiriladi. Bolalarni oylarning nomlari bilan, hafta kunlarining ketma-ketligi har
doim o`zgarmas ekan-ligi bilan tanishtirish kerak. Bu tartib: dushanba, seshanba,
chorshanba, payshanba, juma, shanba, yakshanba. Yetti sutka hafta hosil qiladi.
Katta guruhda boshlangan ish tayyorlov guruhida ushbu izchillikda davom
ettiriladi.Bolalar hafta kunlarini to`g`ri va teskari tartibda aytishni o`rganadilar.
Aytilgan kungacha va undan keyin haftada necha kun borligini, ikki aytilgan kun
orasida qanday kun borligini aniqlaydilar. Aytilgan kunlar orasida tushib
qolganlarini aniqlaydilar. Bolalar hafta har doim, sanashni qaysi kundan
boshlaganimizdan qat`i nazar, o`z ichiga yetti kunni olishini bilishlari kerak.Bu
masalalarni hal qilish uchun «Hafta» kalendari, «Hafta kunlari» kabi
qo`llanmalardan foydalaniladi.Masalan, katta guruhda «Hafta kunlarn ketma-
ketligi» temasini o`rganishda tarbiyachi ``Hafta, tizil`` kabi didaktik o`yindan
foydalanadi. Bolalarga kartochkalar hafta kunlari tarqatiladi, ular shu kartochka
bilan guruhda yurishadi. Tarbiyachining «Hafta, tizil» signali berishi bilan bolalar
o`z kartochkalaridagi raqamlarga mos ravishda qatorga turadilar. Qolgan bolalar
haftalar to`g`ri tizilganini tekshirishadi, hamma kunlarni tartibi bilan aytishadi,
shundan keyin o`ynovchilar almashinadi.
Tayyorlov guruhida shu mashqning o`zini o`tkazishda bolalar har qanday
kundan boshlab saflanadilar. Saflanish uchun signal sifatida hafta kunining nomi:
seshanba, payshanba va h.k. xizmat qiladi yoki «Qaysi hafta oldin saflanadi?»
o`yini o`tkaziladi. Guruhdagi bolalar soniga qarab, uchta yoki to`rtta hafta
o`ynaydi, «Haftalar» oldin ikkita, so`ngra esa uchta yoki to`rtta kolonna (saf)
bo`lib turishadi. Har qaysi bolaning bir qo`lida kartochka hafta kunining simvoli,
ikkinchi qo`lida o`z «haftasi» ning raqami bo`ladi. Birinchi kolonna («hafta»)
bolalariga, masalan, bitta uchburchakli, ikkinchi kolonna bolalariga ikkita
uchburchakli, uchinchi kolonna bolalariga uchta uchburchakli kartochkalar
290
tarqatiladi. Tarbiyachining «Haftalar, saflan» signali bo`yicha har kim o`z o`rniga
turadi. O`yin musobaqa tarzida o`tkaziladi, tez va xatosiz saflangan kolonna yutib
chiqadi. O`yinning borishida bolalar kartochkalarini almashtiradilar.
Katta va tayyorlov guruhlari mashg`ulotlarida tarbiyachi bolalarga hafta
kunlari haqidagi masalalarni yechishni taklif qiladi. Katta guruhlarda beriladigan
topshiriqlar juda sodda bo`lib, ularda haftaning qo`shni kunlarini bilish talab
qilinadi. (Ertaga biz qo`girchoq teatriga boramiz, bu qaysi kun bo`ladi? Kecha
bizda musiqa mashg`uloti bo`ldi. Aytilgan kecha haftaning qaysi kuni edi? Bugun
dushanba. Ertaga qaysi kun? Bizda haftaning ikkinchi kuni musiqa, rasm
mashg`uloti esa, haftaning uchinchi kuni bo`ladi. Rasm mashg`uloti qaysi kuni
bo`ladi? Sherzod baliq oviga bordi. U keyingi kuni juma kuni qaytib keldi.
Sherzod qaysi kuni baliq oviga borgan?).
Tayyorlov guruhida masalalar qiyinlashtiriladi. Masalan: Kamol .
buvisinikiga dushanba kuni ketdi, ikki kundan keyin esa qaytib keldi. Kamol uyiga
qaysi kuni qaytib keldi? Dushanba kuni Gulnora kasal bo`lib qoldi. U bog`chaga
keyingi dushanba kuni keldi. Gulnora necha kun kasal bo`ldi? (Bir hafta, 7 kun).
Hilola seshanba kuni, Ilhom esa undan bir kun keyin teatrga bordi. Ilhom qaysi
kuni teatrga borgan?
Katta va tayyorlov guruhlarda bolalarning yil fasllari haqidagi tasavvurlarini
shakllantirish ishi ham bajariladi.Yil fasllari haqidagi bilimlarni shakllantirishda
mashg`ulotlarda rasmlar hamda hikoyalar, she`rlar, topishmoqlar, maqollar kabi
og`zaki materiallardan keng foydalaniladi. Adabiyotdan yil fasllarini tasvirlovchi
belgilarni ko`plab topish mumkin. Tarbiyachining o`zi yil fasllari haqida
topishmoqlar, she`rlar, maqollar to`plamlarini tuzishi va zarur bo`lganda ulardan
foydalanishi maqsadga muvofiq bo`lur edi.Yil fasllari haqidagi bilimlarni
shakllantirishga oid dastlabki mashg`ulotlarda tekshirish mavsumlari qish-yoz,
bahor-kuz tasvirlangan rasmlardan foydalaniladi. Tarbiyachi bolalarga rasmlarni
ko`rsatadi va u yoki bu kartochkada yilning qaysi fasli tasvirlanganini va nima
uchun bunday o`ylashlarini so`raydi. Bolalar yil fasllarini va ularning xarakterli
belgilarini aytadilar. Ular yana u yoki bu yil fasllari haqida bilganlarini gapirib
berishlari mumkin. Tarbiyachi bolalarga yo`naltiruvchi savollar bilan yordam
beradi (savollar o`yinlar, kishilarning tabiatdagi mehnatlari, har xil tabiat hodisalari
haqida bo`lishi mumkin).
Bolalarning bilimlarini mustahkamlash uchun illyustrativ material adabiy
material bilan qo`shib foydalaniladi. Masalan, tarbiyachi bolalarga yilning to`rt
fasli tasvirlangan har xil kartochkalarni tarqatadi va qisqa she`r topshiriqni
o`qiydi. Bolalar javob kartochkani ko`taradilar va topishmoq yilning qaysi fasli
haqida ekanini va nima uchun ular xuddi shu kartochkani ko`targanliklarini gapirib
beradilar.Bolalar hamma topishmoqni to`g`ri topganlaridan keyin, tarbiyachi
yozdan keyin, qishdan keyin, kuzdan keyin, bahordan keyin yilning qaysi fasli
kelishini so`raydi. Kartochkalarni yil fasllarining bir-biridan keyin kelish tartibida
yoyishni taklif qiladi.
Bolalar yil fasllarining ketma-ketligini yaxshi eslab qolishlari uchun yil va
uning fasllari simvollaridan (rasmlarni qarab chiqqanlaridan keyin) foydalanish
mumkin. Bu to`rtta teng qismga bo`lingan va har qaysi qism boshqa rangga
291
bo`yalgan (yaxshisi oq, qizil, sariq va yashil bo`lgani ma`qul) doira.Tarbiyachi
bolalardan so`raydi: «Siz yil fasllaridan qaysinisini bilasiz? Yil fasllari hammasi
bo`lib nechta?» Shundan keyin doirani ko`rsatadi va deydi: «Mana bu yil bo`lsin.
U to`rt qismga bo`lingan».Bolalar doira qismlarini qarashadi. Tarbiyachi bolalarga
doiradagi har bir qismning rangini mos yil fasli va uning xarakterli belgilari bilan
taqqoslashni taklif qiladi.Doiraning oq qismi qishni bildiradi. Qishda hammayoq
oppoq qor bilan qoplanadi. Qizil qismi yozni bildiradi. Yozda qizil quyosh yorqin
nur sochadi. Doirannng yashil qismi baxorni bildiradi. Bahorda yam-yashil o`tlar
chiqadi, daraxtlar yashil yaproqlarini yozadi. Kuz sariq rang bilan belgilangan.
Kuzda daraxtlarning yaproqlari sarg`ayadi.Tarbiyachi yil fasllarini strelka bilan
ko`rsatadi, bolalar esa, ularni istalganidan boshlab ketmaket aytadilar.Masalan,
tarbiyachi strelka bilan doiraning u yoki bu qismini ko`rsatadi, bolalar esa o`z
tarqatma materiallaridan yilning berilgan fasliga mos keladiganini topishadi yoki
yilning bu fasli haqida she`r o`qishadi, topishmoq, maqol aytishadi.
Tayyorlov guruhida ham bolalar qish, baxor, yoz va kuz oylarini aytishni
o`rganadilar.Bolalar joriy oy bilan tanishtiriladi, uning xarakterli belgilarini tabiat
hodisalari, bayramlar (agar shu oyda bayram bo`lsa), odamlarning tabiatdagi
mehnatini ta`kidlaydilar, shu oy haqidagi maqolni eslaydilar.Birinchi mavsum kuz
tugashi bilan tarbiyachi «Yil fasllari» qo`llanmasini ko`rsatadi va tushuntiradn:
«Doiraning har qaysi qismi, ya`ni oq, yashil, qizil va sariq qismining har biri yana
uchtadan qismga bo`lgan. Bular oylar, yilning har bir faslida uchtadan oy bor.
Hozir noyabr oyi. Bu kuz oyi. Siz yana qaysi kuz oylarini bilasiz? «Ularning
hammasi tar-tibi bilan keladi: sentyabr, oktyabr, noyabr».Yilning har bir fasli
o`tishi bilan tarbiyachi shu faslga mos oylar bilan tanishtiradi. Bolalar yo`l-
yo`lakay oldingi faslning` oylarini eslashadi.
Maktabga tayyorlov guruhida bolalar mashg`ulotga ajratilgan vaqtda
qilinadigan ishlarni bajarib ulgurishga o`rgatiladi. Buning uchun xilma-xil usul-
lardan foydalaniladi.Masalan, tarbiyachi bolalar necha minut shug`ullanishlarini,
bu vaqt ichida nima qilishlari kerakligini aytadi. Mashg`ulot qismlarining vaqtini
belgi-laydi: 5, 10 daqiqa o`tdi, «7 daqiqa qoldi», «2 daqiqa ichida siz doirachalarni
tartibi bilan joylashtirishga ulgurishingiz kerak», «5 daqiqa ichida», «Toping-chi,
topishmoq yilning qaysi fasli haqida» o`yinini o`ynaymiz va h.k.Agar
mashg`ulotlarda qum soatlardan foydalanilsa, bolalar vaqtning o`tuvchanligini,
uning oraliqlari davomiyligini ko`radilar. Shunday qilib, vaqt bo`yicha mo`ljal
olish malakasi kundalik tarbiyaviy ravishdagina emas, balki mashg`ulotlarda ham
shakllanadi.
Tarbiyachi
reja
materialining
hamma
bolalar
tomonidan
o`zlashtirilishiga erishadi. Ta`lim vaqt oraliqlarini, ular ketma-ketliklarini topishga
doir har xil o`yin va mashqlar shaklida o`tkaziladi. Bunda illyustrativ material
ham, ta`limning metod va usullari ham tobora qiyinlashtiriladi.
Ta`limning vazifasi eng avval bolalar maktab yoshigacha vaqt o`lchovining
alohida birliklarini bilib olishdan iborat bo`lsin. Bu bilim har xil uzunlikdagi vaqt
oraliqlarini hissiy aks ettirishga asoslansin, ya`ni imkoniyatga qarab puxta sensor
zaminga asoslanishi kerak. Hissiyot va mantiq, maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalarda «vaqt sezgisi» deyiladigan idrok vaqtni yuksak «mantiqiy tushuncha»
sifatida aks ettirish va chamalash (mo`ljal olish) darajasini rivojlanishining zarur
292
shartidir.Ta`limning vazifasi vaqt o`lchovining (soat, hafta, oy, yil va h.k.) har bir
alohida birligi ichidagi komponentlari orasida mavjud bo`lgan sistemali xarakteri,
shuningdek barcha mavjud birliklar orasidagi sistemali va o`zaro bog`liqlikni
tushunish uchun bolaga yordam berishdan iborat. Bu bog`lanishni ko`rsatish, uning
uchun xarakterli bo`lgan miqdoriy munosabatlarni ochish demak, bolalarni
etalonlar
yagona
sistemasining
alohida
birliklarini
tushunishga
yaqinlashtirishdir.Bolalarda takomillashayotgan vaqt munosabatlarining akslanishi
bolaning turli tuman amaliy va aqliy faoliyatiga, uning obyektiv faoliyatiga o`rab
olingan tomonlari orasidagi munosabatlar doirasida maksimal ifodasini olishi
muhimdir. Shu bilan bolalar bog`chasida bolalarda vaqt bo`yicha mo`ljal olish
malakasini rivojlantirish ishi tor mutaxasislikka xizmat qilishi emas, balki bolalar
shaxsini butunlicha kamolotga yetkazishga xizmat qilinishi kerak.
6-ILOVA
Mustahkamlash uchun savollar
1.Maktabga tayyorlov guruhi bolalarida katta guruhda berilgan bilimlarni
mustahkamlash haqida ma`lum berish?
2. Bolalarning yil fasillari haqidagi tasavvurlarini shakllantirish haqida gapiring?
3.Maktabga tayyorlov guruhlari bolalarini “Oylar” bilan tanishtirish haqida
gapiring?
4 Barcha vaqt o`lchovlari (daqiqa, soat, sutka, vh); etalonlari ma`lum sistemasini
tashkil etishi haqida gapiring?
7-ILOVA
Uyga vazifa:
1. O`tilgan mavzu bo`yicha konspektni to`ldirish.
2. O`tilgan mavzudagi ma`lumotlarni takrorlab tezkor savol-javobga
tayyorlanib kelish.
3. Nazorat savollariga tayyorlanish.
O`yin.
293
Nazariy o`quv mashg`ulotining o`qitish texnologiyasi.
Fan (nomi) Bolalarning matematik tasavvurlarini shakllantirish
34-Mavzu : Maktabgacha tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni soat va uning
turlari bilan tanishtirish.
O`quv mashg`ulotining o`qitish texnalogiyasining modeli
Vaqt – 80 daqiqa
O`quvchilar soni ___ tа
O`quv mashg`ulotining shakli va
turi
Nazariy,
O`quv mashg`uloti rejasi
1.Qadimda
odamlarning
vaqtni
qanday
o`lchaganliklari haqida.
2.Vaqt o`lchovlari haqida.
3. Bolalarni soat, uning tuzilishi va turlari bilan
tanishtirish.
O`quv mashg`uloti maqsadi: Maktabgacha tayyorlov guruhi yoshidagi bolalarni soat
va uning turlari bilan tanishtirish mavzusi yuzasidan to`liq tasavvurlarini shakllantirish
294
O`qitish natijasi
Ushbu mavzuni o`zlashtirish natijasida o`quvchida
Bolalarning matematik tasavvurlarini
shakllantirishga doir dastlabki tushunchalar
shakllanadi. Mavzu bo`yicha bilim va
ko`nikmalarga ega bo`ladi.
Pedagogik vazifalar:
-
Qadimda
odamlarning
vaqtni qanday o`lchaganliklarini
tushuntirish;
- Vaqt o`lchovlarini ko`rsata
olish;
-
Bolalarni
soat,
uning
tuzilishi
va
turlari
bilan
tanishtirishni tasniflash;
O`quv faoliyati natijalari
-
Qadimda
odamlarning
vaqtni
qanday
o`lchaganliklarini izohlaydi;
-
Vaqt o`lchovlarini aytib beradi.
-
olalarni soat, uning tuzilishi va turlari bilan
tanishtirishni tasniflaydi.
O`qitish metodlari
Og’zaki metodi
O`qitish vositalari
Matnlar, yozuv taxtasi,kompyuter, proyektor
O`quv faoliyatini tashkil etish
shakli
Guruhda ishlash
O`qitish sharoiti
Maxsus texnikalar bilan jixozlangan ma`ruza
mashg`ulotni o`tish uchun xona
Qaytar
aloqaning
usul
va
vositalari
Tezkor –so`rov, savol-javob, test, misol va
mashqlar, bajarilgan o`quv topshiriqlarni baholash
O`QUV MASHG`ULOTINING TEXNOLOGIK XARITASI
Ish
bosqichlari
va vaqti
Faoliyatlar mazmuni
O`qituvchi
O`quvchi
1-bosqich
O`quv
mashg`ulot
iga kirish
(5 daqiqa)
| 