|
Toshkent – 2023 1- ma’ruza mashg’uloti. Mavzu: kirish. Mexanika. Kinematika asoslari
|
| bet | 5/40 | | Sana | 22.02.2024 | | Hajmi | 15,65 Mb. | | #160565 |
Bog'liq 3-KURS FIZIKA (5-yillik sirtqi uchun) 3-kurs. 4 yillik 2-OTM sirtqi Matematika-informatika (2)
5-rasm
Tekis o`zgaruvchan harakatda jismning koordinatasini topish ifodasi
Tekis o‘zgaruvchan harakatda yo‘l formulasi quyidagicha: ; agar tezlikni deb olsak: bo‘ladi.
Vertikal harakatda yo‘l (balandlik) quyidagicha bo‘ladi: .
Tekis aylanma harakat deb, teng vaqtlarda teng yoylar bosib o‘tiladigan harakatga aytiladi.
Tekis aylanma harakat davr, chastota, tezlik va tezlanish bilan xarakterlanadi, ya’ni agar:
desak : yoki (chiziqli tezlik) bo’ladi;
shuningdek bu harakat: ( ) burchak tezlik bilan ham xarakterlanadi. Uning o‘lchov birligi I rad deb, qarshisidagi yoyning uzunligi radiusiga teng bo‘lgan markaziy burchakka aytiladi. Agar t=T, desak;
bo’ladi.
Aylanma harakatda burchak tezlanish quyidagicha:
Agar chiziqli tezlikning burchak tezlikka nisbatini olsak: yoki bo‘ladi.
Bu ifoda chiziqli tezlik va burchak tezlik orasidagi bog‘lanishni ifodalaydi.
Aylanma harakatni markazga intilma va markazdan qochma tezlanishlar ham xarakterlaydi, ya’ni:
Inersiya qonuni haqidagi fikr XVII asrning boshlarida mashhur italyan fizigi G.Galiley tomonidan aytilgan bo‘lib, u Erga tortilishi, havoning ishqalanishi va qarshiligi kabi turli ta’sirlardan ozod bo‘lgan jism ideal hollarda o‘zgarmas tezlik bilan abadiy harakat qilishi kerak, degan to‘g‘ri xulosaga keldi. Fransuz fizigi va matematigi Rene Dekart bu xulosani rivojlantirib, erkin jism o‘zining to‘g‘ri chiziqli harakatini davom ettirishga intiladi, deb o‘qtiradi.
Nyutonning birinchi qonuni
Agar jismga ta’sir qiluvchi kuchlar yig’indisi nolga teng bo’lsa, jism o’z holatini saqlaydi yoki dastlabki harakatini davom ettiradi.
Nyutonning ikkinchi qonuni
a = Fumumiy/m ,
bu yerda m jismning massasi F jismga ta’sir qiluvchi kuchlar yig’indisi, va a jismning massa markazi olgan tezlanish( ya’ni jism olgan tezlanish kuchga to’g’ri, massaga teskari proporsionaldir).
|
| |
