Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti f. T. Hakimova, N. X. Xoliyeva fuqaro muhofazasi

Download 6,38 Mb. Pdf ko'rish
bet	88/151
Sana	14.12.2023
Hajmi	6,38 Mb.
	#118509

1 ... 84 85 86 87 88 89 90 91 ... 151

Bog'liq
Fuqaro muhofazasi

Yadorviy qurollar va ularning xususiyatlari

Kimyoviy qurollar ta‘sir etgan jamiki mavjudodlar, narsalar zaharlanib,
oldingi holatiga aytarib bo‗lmaydigan darajaga tushib oladi, ya‘ni zaharlanadi.
Biologik qurollar orqali asosan tirik mavjudodlarda kuchli kasallik tarqatish
tufayli qo‗yilgan maqsadga erishiladi.
Keyinga paytda NATO armiyasida, Rossiya qurolli kuchlari tarkibida nurli
qurollar yaratildiki, bular ham qo‗llanilganda insoniyat, atrof-muhit, inshootlar va
harbiy texnikalarga katta zarar yetkazadi.
Nurli qurollarning ta‘sir etish xususiyati termomexanik ta‘sirga asoslangan,
ya‘ni nurlar dastasi nishonga urilganda, u suyuladi yoki parlanadi (bunda nishonning
suyulishiga qarab o‗zgaradi).
Nurli qurolning shunday xususiyatlaridan foydalanib, dushmanning xarbiy
texnikalari, qurollari yaroqsiz holatga keltiriladi.
Qurollarni odamlar va atrof-muhitga ta‘siri ham termomexanik tarzda ta‘sir
etadi. Bunday qurollar ayrim davlatlarda sinab ko‗rilgan. Jumladan, Xitoy – sobiq
SSSR chegarasi asan ko‗li mojarosida bunday quroldan foydalanilgani ma‘lum.
Nurli qurollarning tipik vakili bu yuqori chastotali nur dastasi - lazer nuri
hisoblanadi.
Yadorviy qurollar va ularning xususiyatlari - yadroli aslahalar keng
miqiyosda odamlar, sanoat va turar joy markazlarini yoqish, inshootlar va
texnikalarni ishdan chiqarish uchun mo‗ljallangan.
Yadroviy qurollar: yadro zaryadidan, qurolni nishonga yo‗naltiruvchi
qismdan va qurolni boshqaradigan qismidan tashkil topgan. Yadroviy aslahalar turli
xil ko‗rinishda bo‗ladi: bomba, mina, snaryad, raketa va torpedalarning jangovor
qismi va boshqa ko‗rinishlarda tayyorlanadi. Yadroviy qurollarning ishlashi zanjirli
reaksiya natijasida (termoyadro reaksiyasi asosida parchalanadigan og‗ir yadrolar va
Yengil yadrolar, vodorod va boshqa element izotoplarining hosil bo‗lishi) hosil
bo‗ladigan ichki yadroviy energiyalarning hisobi amalga oshadi. Yadroviy
qurollarning kuchli trotil ekvivalenti bilan o‗lchanadi. Bu oddiy potlovchi modda
trotil (trinitrotoluol) portlaganda ajraladigan energiya miqdori o‗sha portlovchi
moddaning portlash kuchiga ekvivalentdir deganidir. Trotil ekvivalenti tonna (t),
kilotonna (kt) va megatonna (mt) bilan o‗lchanadi.
Yadro qurolidagi portlovchi moddaning quvvatiga qarab juda kichik (quvvati
1kt.gacha), kichik (1-10kt), o‗rtacha (10-100kt), katta (100kt-1mt) va juda katta
(1mt.dan yuqori) turlariga bo‗linadi.
Yadorviy qurollarning vayrongarchilik darajasi qurolning turiga, joylashgan
o‗rniga, portlash sharoitiga inshootlarning himoyalanish darajasiga qarab va boshqa

124
sabablar bilan anqilanadi.
Yadro portlatishning turlari. Qo‗yilgan maqsadga ko‗ra, yadro portlatish yer
yuzida, yer osti va suv ostida va har xil balandlikdagi atmosferada amalga oshiriladi.
Yer ustida portlatilganda qurolning zonasi yarim oy shaklida yer ustida ko‗rinadi.
Yer ustida portlatish, asosan juda mustahkam inshootlarni buzish hamda atrof-
muhitni, juda katta miqyosda radioaktiv zaralash maqsadida amalga oshiriladi. Suv
tagida portlatish bilan juda mustahkam yer ostidagi nishonlarni, gidrotexnik va port
inshootlarni buzish uchun qo‗llash mumkin. Bu xildagi portlatishning o‗ziga xos
xususiyatlaridan biri shuki, bunda gravitatsiya to‗lqini hosil bo‗lib, u har qanday
nishonga katta zarba beradi hamda zarar yetkazadi.
Havoda portlatish ikki xil sharoitda amalga oshiriladi:
- yerdan kichik balandlikda, ya‘ni yerdan 10 km.gacha bo‗lgan havoda
portlatish. Bunda qurolning zonasi yerga tegmagan holda dumaloq ko‗rinishda
bo‗ladi.
- yerdan katta balandlikda (yuqori) portlatish.
Havoda portlatish uncha mustahkam bo‗lmagan inshootlarni buzish, odamlar
va texnikalarga keng miqiyosda shikast yetkazish maqsadida qo‗llaniladi.
Yadro qurolining hamma turdagi portlatishlarida quyidagi ta‘sir etuvchi
omillar hosil bo‗ladi. Bular to‗lqin zarbasi, yorug‗lik nurlanish, radiatsiya to‗lqini,
radioaktiv zarrachalar va elektromagnit impulslar hisoblanadi. Bu omillar portlash
energiyasining 50 foizi to‗lqin zarbasiga, 30-40 foizi yorug‗lik nurlanishiga, 5 foizi
radiatsiya nurlariga, 15 foizi radioaktiv changlarning hosil bo‗lishiga sarflanadi.

Download 6,38 Mb.

1 ... 84 85 86 87 88 89 90 91 ... 151

Download 6,38 Mb.

Pdf ko'rish