5-jadval
MXHS (IAS)ga muvofiq buxgalteriya hisobini yuritadigan korxonada
asosiy vositalarni sotib olish bilan bog‘liq xarajatlar tarkibi
№
|
Xarajat elementlari
|
Summa (mln)
|
1.
|
Xarid qiymati
|
1 500,0
|
2.
|
QQS (15%)
|
225,0
|
3.
|
Asosiy vositalarni o‘rnatish, montaj qilish, sozlash va ishga tushirishga oid xarajatlar
|
170,0
|
4.
|
Asosiy vositalar haqini to‘lash bilan bog‘liq bank xizmatlari
|
3,0
|
5.
|
Asosiy vositalar ob’yektlarini еtkazib berish xatarini sug‘urtalash bo‘yicha xarajatlar
|
7,5
|
6.
|
Kreditdan foydalanganlik uchun foizlar
|
8,7
|
7.
|
Asosiy vositadan foydalanish bo‘yicha operatorlarni o‘qitish xarajati
|
1,5
|
8.
|
Asosiy vositalar ob’yektlarini sotib olish bilan bog‘liq soliqlar va yig‘imlar summalari
|
15,0
|
9.
|
Xorijiy valyutani o‘tkazganligi va konvertatsiya qilganligi uchun bankka vositachilik haqi to‘lash bo‘yicha xarajatlari
|
2,3
|
10.
|
Asosiy vositalarni sotib olish bilan bog‘liq shartnomani tayyorlash va ro‘yxatga olish xarajatlari
|
1,2
|
Qolgan xarajatlar aktiv qiymatiga qo‘shilmaydi, chunki ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri asosiy vositani sotib olish yoki uni foydalanishga tayyorlash bilan bog‘liq emas. Asosiy vositalar bilan operatsiyalarni hisobga olishning yana bir muammosi mamlakatimizda soliq hisobining joriy etilishi bilan paydo bo‘ldi. Mamlakat iqtisodiyotini boshqaruvning bozor tamoyillariga muvofiq ravishda o‘zgartirish korxonalarni boshqarishda jiddiy o‘zgarishlarni talab qildi, bu esa yaxshi ishlaydigan axborot oqimlari tizimisiz mumkin emas. Bunday tizimning asosiy elementi bu ma’lumotlar to‘plash metodologiyasi bilan hisobga olish, korxonalarning barcha xo‘jalik faoliyatini tavsiflovchi birlamchi hujjatli ma’lumotlarni guruhlash, bu ma’lumotlarni registrlarda to‘plash, ularni moliyaviy hisobotda aks ettirish, moliyaviy tahlil uchun hisobot ma’lumotlarini ishlab chiqarish, rejalashtirish va boshqaruv qarorlarini qabul qilishdir. Ichki buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlarni tayyorlashda buxgalteriya hisobining xalqaro standartlarining ko‘plab normalari va qoidalari hisobga olindi. Shunga qaramay, mamlakatimizdaamaldagi buxgalteriya hisobi tizimi o‘ziga xos xususiyatlarga ega, bu avvalgidek, rejali iqtisodiyot sharoitida buxgalteriya hisobidan kelib chiqishi bilan izohlanadi. Biroq, bu holat mamlakatning buxgalteriya tizimi zamonaviy talablarga javob bermasligini anglatmaydi va uni butunlay yangilash kerak degani emas. Hozirda yuritilayotgan buxgalteriya hisobi nazariyasi qoidalari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Shu bilan birga, xalqaro tajriba va mahalliy amaliyotdan farqli o‘laroq, soliq hisobi ma’lumotlari buxgalteriya ko‘rsatkichlariga asoslanmaydi, iqtisodiy faoliyat faktlarini aks ettirishga tizimiy yondashuv va xarajatlarni hisoblash prinsipi e’tiborsiz qoldiriladi. Soliq hisobi bo‘yicha me’yoriy-huquqiy bazani tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan buxgalteriya hisoboti va hisobotining me’yoriy hujjatlarida aks ettirilgan talablar bilan soliq qonunchiligi qoidalari o‘rtasida sezilarli farq mavjud; tashkilotning daromadlari va xarajatlarini guruhlash, ularni buxgalteriya hisobida va soliq maqsadlarida tan olish tamoyillarida; zaxiralarni, tugallanmagan ishlab chiqarishni, tayyor mahsulotlarni baholash usullarida; asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasini hisoblash usullarida; xarajatlarni taqsimlash va ularning ulushini belgilash tartibida joriy davr xarajatlari bilan bog‘liq. Buxgalteriya hisobida asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymatini to‘g‘ri aniqlash, ko‘chmas mulk ob’yektlarini to‘g‘ri soliqqa tortish imkoniyatini yaratadi. Bu esa mol-mulk solig‘i bo‘yicha soliq summasini to‘g‘ri hisoblash va budjetga to‘liq tushushini ta’minlaydi.
|
