-rasm. Umumta’lim maktablarida shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik ta’lim

17 
4-rasm. Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim
texnologiyalaridan foydalanish mexanizmi 
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’limning asosiy tamoyillaridan biri o‘quvchining 
individualligini tan olish, uning rivojlanishi uchun zarur va yetarli sharoitlarni 
yaratishdir. 
Shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik ta’lim texnologiyasi har bir ta’lim oluvchining 
subyektiv tajribasiga, uni tahlil qilish, taqqoslash, ushbu tajribaning maqbul 
mazmunini tanlashga maksimal darajada tayanish va o‘quvchining shaxsiy (individual) 
tajribasini “madaniylashtirish”ni nazarda tutadi. Masalan, adabiyot darsida xorijiy 
yozuvchilarni o‘rganayotganda, avval o‘quvchilar ushbu yozuvchi haqida qanday 
ma’lumotga (kim, qaysi davrda yashab o‘tgan, qanday asarlari mavjud) ega 
ekanliklarini bilib olgandan so‘ng, har bir ta’lim oluvchining javoblarini taqqoslab, 
ularni tahlil qilib, keyin umumlashtirgandan so‘ng, olimning ismini aniq aytaman 
(ko‘pincha o‘quvchilar uni o‘zlari topadilar). O‘quvchining shaxsiy tajribasini hisobga 
olgan holda shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik ta’lim texnologiyalaridan foydalanish 
ishlari tizimli va maqsadli amalga oshirilishi kerak.
Dars jarayonida o‘quvchining subyektiv imkoniyatlarini hisobga olgan holda dars 
jarayoni uchun didaktik materialni ishlab chiqishda quyidagilarga amal qilnishi tavsiya 
qilamiz: o‘quvchining dars materialining turi va shakliga qarab ma’lumotni 

18 
o‘zlashtirilishiga nisbatan shaxsiy (individual) ehtiyojini aniqlash; bilimlarni 
o‘zlashtirishda o‘quvchiga didaktik materialni tanlash erkinligini berish; o‘quv 
materialini o‘rganishning turli usullarini aniqlash, turli bilim vazifalarini hal qilishda 
ulardan muntazam ravishda foydalanish. 
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’limning yakuniy maqsadi o‘quv jarayonini oqilona 
tashkil etish orqali shaxsning ta’limiy salohiyatini kognitiv, emotsional va xulq-atvor 
sohalarini inobatga olgan holda ta’minlashdir. Ta’limiy salohiyat shaxsning keyingi 
rivojlanishi uchun ma’lum kafolatlar yaratadi, chunki faqat aqliy salohiyat va uning 
turli xil zaxira fondlari shaklida shaxsda to‘planishi (ma’naviy boylik) hayotiy 
xavflarni cheklashi va yengib o‘tishiga imkon beradi. 
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim tizimida dars 
samaradorligini belgilovchi mezonlarga quyidagilarni kiritish mumkin: muammoli 
topshiriqlardan foydalanish; o‘quvchilarga ta’lim texnologiyasining turi, shakli va 
usullarini mustaqil tanlash imkonini beradigan vazifalardan foydalanish; dars 
davomida barcha o‘quvchilarda ijobiy emotsional munosabat hosil qilish; dars oxirida 
o‘quvchilar bilan nafaqat ular o‘rgangan (o‘zlashtirgan), balki nimani yoqtirgan 
(yoqtirmagan) va nima uchun ekanligini, ular yana nima qilishni xohlashadi va yana 
nima qilish kerakligini muhokama qilish; o‘quvchilarni topshiriqlarni bajarishning turli 
usullarini tanlash va mustaqil foydalanishga undash; o‘quvchining to‘g‘ri javobinigina 
emas, balki uning qanday mulohaza yuritganligi, qaysi usuldan foydalanganligi, uning 
BKM rivojlanishidagi taraqqiyot dinamikasi qanday ekanligini tahlil qilish; dars 
oxirida o‘quvchiga qo‘yilgan baho hech bo‘lmaganda to‘g‘rilik, mustaqillik, o‘ziga 
xoslik kabi parametrlarga asoslanishi kerak; uy vazifasi berilayotganda nafaqat 
topshiriq mavzusi va ko‘lami aytiladi, balki uy vazifasini bajarishda o‘quv jarayonini 
qanday qilib oqilona tashkil qilish kerakligi batafsil tushuntiriladi. 
O‘qituvchi shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik ta’lim texnologiyasini tanlashda 
o‘quvchilarning materialni o‘zlashtirishdagi individual xususiyatlarini (ko‘rib, eshitib 
yoki ushlab ko‘rib axborotni qabul qilish oson), berilgan vazifaga individual (ba’zilari 
ma’lum bir materialning barcha belgilarini tez va oson tushunishadi va saqlab 
qolishadi, boshqalari faqat asosiy g‘oyani ajratishga moyil) yondashuvni, vazifa turini 
tanlashda shaxs ehtiyoj va talablarini (ba’zi o‘quvchilar g‘oyalarni ilgari suradilar, 
boshqalari bu g‘oyalarni asoslaydilar, ayrimlari ularni amalda amalga oshiradilar, ya’ni 
zarur hisob-kitoblarni amalga oshiradi va hokazo) inobatga olish lozim. 
Dissertatsiyada shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim modeli, birinchi navbatda, bolaga 
ta’lim jarayonida ko‘proq tanlov erkinligini beradi. Bu yerda o‘quvchi o‘qituvchining 
tanlagan uslubiga moslashishi emas, balki o‘qituvchi turli xil ta’lim texnologiyalarini 
egallagan bo‘lib, o‘zining texnika va ish usullarini bolaning ta’limiy bilim olish uslubi 
bilan muvofiqlashtirilgan. 
Modelning barcha tarkibiy qismlari uning tegishli komponentini aks ettiruvchi 
aniq natijaga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Bu salbiy omillarni sekinlashtirishni, 
jamiyat zaxiralari, subyektning shaxsini mustahkamlash va ulardan foydalanishni, 
o‘quvchilarni rag‘batlar ko‘magida to‘g‘ri yo‘lga solish, tarbiyalash, ijobiy rag‘batlarni 
kuchaytirish va faollashtirishni nazarda tutilgan. 

19 
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim modeli faoliyatining natijasi ta’lim oluvchining 
moslashtirilgan shaxsiyati, o‘zini faoliyatda anglashi, o‘zini takomillashtirishga 
intilishiga olib kelishi aniqlangan. 
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim va shaxsiy rivojlanishning semantik modeli maqbul 
holatga erishishga qaratilgan (ta’lim ehtiyojlarini qondirish uchun) jarayon sifatida 
tushuniladi. Shu bilan birga, rivojlanishni mavjud ko‘rsatmalarini hisobga olgan holda 
istiqbollarni belgilash uchun sharoit yaratish deb hisoblash mumkin. 
Dissertatsiyaning “

Download 1,1 Mb.