8.2. Mashina grafikasining elektromexanik qurilmalari
Konstruktorlik loyihalash bosqichida ob‟yekt haqidagi informatsiya grafikaviy shaklda
ifodalanadi, loyihalash jarayoni esa buyumni tayyorlash, nazorat qilish va ekspluatatsiyasin
i
ta‟minlovchi konstruktorlik hujjatlari komplektini chiqarish bilan
tugaydi. Konstruktorlik hujjatlariga
gabarit, yig„ma hamda detallarning chizmalari va jadvallar, sxemalar, spetsifikatsiyalar kir
adi.
Standart detallaridan va tayyor buyumlarni qo„llash kataloglar va ma‟lumotnomaviy adabiyotlar
dan
foydalanishni taqozo qiladi. Konstruktor mehnati asosan u yoki bu texnikaviy qarorlarni q
abul
qilishga emas, balki konstruktorlik hujjatlarni tayyorlashga sarflanadi. Ushbu jarayonni
avtomatlashtirish loyihalash muddatini sezilarli qisqartiradi va chizmalarni qo„lda chizishda
sodir
bo„ladigan xatolar sonini kamaytiradi.
Konstruktorlik loyihalashni avtomatlashtirish uchun grafik informatsiyani o„zgartirish (kodlash
va kodni ochish) talab qilinadi, chunki EHM informatsiyadan raqam shaklida foydalanadi.
Mashina grafikasi qurilmalariga EHMga grafikaviy informatsiyani kiritish va chiqarish uchun
mo„ljallangan, informatsiyaning shaklini avtomatik o„zgartiradigan vositalar kiradi. Mashin
a
grafikasining asosiy qurilmalariga chizma avtomatlar (ChA) va grafikaviy informatsiyani
kodlovchilar kiradi.
Grafikaviy informatsiyani kirituvchi qurilmalar
Grafikaviy informatsiyani (GI) raqamli shaklga o„zgartirish jarayoni quyidagi bosqichlarda
n
iborat:
1) o„qish;
2) kodlash.
O‘qish – grafikaviy elementni (nuqta, chiziq, elementar fragment) va qabul qilingan
koordinatalar tizimida uning koordinatalarini aniqlash.
Kodlash – o„qilgan informatsiyani belgilangan qoidalarga muvofiq raqamli kodga aylantirish.
O„qish jarayonida i n s o n i s h t i r o k i n i n g d a r a j a s i b o „ y i c h a GI kiritish quril
malari
va avtomatik va yarim avtomatik qurilmalarga bo„linadi.
GI avtomatik kiritish qurilmalari o„zgartirishning kuzatuvchi yoki yoyuvchi (skanirovka
qiluvchi) metodlaridan foydalanishadi. Birinchi holda ishchi organ abstsissa o„qi bo„ylab o„zgar
mas
tezlikda siljib berilgan egrilik chegarasini kuzatadi (o„zgartiriladigan egrilik ordinata o„qi
bo„yicha
ishchi organ og„ishining son qiymatlari ko„rinishida ifodalanadi). Ikkinchi holda abstsissa
o„qi
bo„ylab qandaydir qadamda ishchi organ tasvirni skanerlashni amalga oshiradi. Bunda beri
lgan
egrilik bilan skanerlovchi nur kesishish nuqtalarining ordinatalari qayd qilinadi. GI kiritish avto
matik
64
qurilmalari faqat murakkab bo„lmagan rasmlarni, masalan bitta argumentning birgina ma‟n
osi
bo„lgan funktsiyalarining grafiklarini kodlashda qo„llanadi, chunki murakkab tasvirlarni kiritayo
tgan
tasvir elementlarini tanishda ancha qiyinchiliklar tug„iladi.
Yarimavtomatik qurilish qurilmalari murakkab grafikaviy tasvirlarni, masalan mashinasozli
k
chizmalarini, tasvirlashda foydalaniladi. Ularda GIni o„qishni shchup (щуп) yoki vizir yor
damida
operator bajaradi. O„qilgan informatsiyani elektron blok qabul qiladi va kodlaydi. U orali
q
tashuvchiga, masalan magnitli lentaga, yozilishi yoki kanal bilan tutashish bloki orqali EH
Mga
uzatilishi mumkin.
GI kiritish qurilmasi ishchi maydon – planshetga ega bo„ladi, unda hujjat hamda alfavitli-
raqamli informatsiyani kiritish uchun alfavitli-raqamli va funktsional klaviaturalar joylashadi.
Planshetda ishchi organ koordinatalarini tavsiflovchi k o d l a r n i o l i s h u s u l i b o „ y i c
h a
GIni kiritish qurilmalarini optik-mexanik, setkali va boshqalarga bo„lish mumkin.
Optik-
mexanik qurilmalarda qo„zg„aluvchi koordinat tizimidan foydalanishadi. Registratsiya
qiluvchi organ – krestli linza ko„rinishidagi vizir – ishchi maydon bo„ylab ikkita karetka yordam
ida
siljiydi. Aylanuvchi o„yiqli disk vizir bilan bog„langan. Fotoelektrik datchik impulslarni is
hlab
chiqadi, ular soni vizir siljishiga proportsional. x va y koordinatalari bo„yicha siljishga mos impu
lslar
sonini schyotchiklar hisoblaydi. Karetka harakati tugagach schyotchiklarda qayd qilingan k
odlar
koordinatalar qiymatlariga mos keladi. Bu qurilmalarda koordinatalarni o„lchash aniqligi 0,
25...0,4
mm. Ularning kamchiligi – mexanik uzellarning murakkabligidir.
GIni kiritish setkali qurilmalari murakkab qo„zg„aluvchi mexanik uzellarga ega emas. Planshet
tekisligi bir-
biri bilan elektr izolyatsiyalangan o„zaro perpendikulyar shinalar bilan diskretlanadi.
Registratsiya qiluvchi organ (shchup) va setka o„tkazgichlari orasidagi aloqa sig„imli, induktiv y
oki
kontaktli bo„lishi mumkin. Birinchi ikki holda setka shinalari tok impulsi bilan ketma-ket
induktsiyalanadi (uyg„onadi). Shchup ostida joylashgan shina uyg„ongan paytda shchup da
tchigida
EYuK uyg„onadi. Bu signal kuchaygandan so„ng schyotchik to„lishi jarayonini tugatadi.
Schyotchikda fiksatsiyalangan kod koordinata qiymatiga mos bo„ladi.
Kontakt qurilmalarda shchupni
bosib setka o„tkazgich (sim)larini tutashtirishadi. Setkali kiritish qurilmalarda o„lchash aniqligi s
etka
qadami bilan aniqlanadi va odatda 0,25... 0,5 mm bo„ladi.
Qolgan qurilmalarga akustik va rezistivli qurilmalar kiradi. Akustik qurilmalarning ishlash
printsipi manba (ishchi organ)dan priyomnikkacha tovush tarqalishi vaqtini o„lchashga aso
slangan.
Akustik qurilmalarning kamchiliklari – to„siqqa bardoshligi va aniqligining kamchiligidir.
Rezistiv
qurilmalarda o„tkazuvchanligi bir xil bo„lgan o„tkazuvchi materialdan qilingan planshetdan
foydalaniladi. Planshet chekkalari stabil ta‟minlash manbasiga ketma-
ket ulanadi. Informatsiyani
tashuvchi rezistiv qatlamga tekkunicha zond bilan sanchib qadaladi. Bunda zonddagi kuchlanish
mos
koordinataga proportsional bo„ladi. Aniqligining kamligi va chizmani sanchib teshish zarurati tu
fayli
bunday qurilmalardan keng foydalanilmadi.
| 