Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik huquqi darslik I qism

Download 2,02 Mb. Pdf ko'rish
bet	107/159
Sana	15.02.2024
Hajmi	2,02 Mb.
	#157348

1 ... 103 104 105 106 107 108 109 110 ... 159

Bog'liq
Fuqarolik huquqi Umumiy qism (2)

Majburiyat huquqi – mol-mulkni topshirish, ishlarni bajarish,
xizmat ko‟rsatish yoki pul to‟lash yoki muayyan harakatdan o‟zini
tiyib turish bilan bog‟liq bo‟lgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga
soladigan fuqarolik-huquqiy normalar yig‟indisidir.
Majburiyat huquqi jamiyatda mulkiy munosabatlarning eng muhim
va keng sohasini, o‟zining fuqarolik-huquqiy tusidagi qoidalari bilan
tartibga soladi. Jamiyatdagi majburiyatga oid huquqiy munosabatlar
fuqarolar va tashkilotlarning xilma-xil ehtiyojlarini qondirish, ta‟minlash
maqsadlarida o‟rnatiladi. Majburiyatlar to‟g‟risidagi normalar mulkning
bir shaxsdan ikkinchi shaxsga o‟tishini, ishlab chiqarish va maishiy xizmat
ko‟rsatish korxonalari orqali xilma-xil xizmatlar ko‟rsatilishini tartibga
soladi. Majburiyatlar vositasida mulk va mulkiy huquqlar qo‟riqlanishi
ta‟minlanadi, fuqaroning sog‟lig‟iga zarar yetkazilganda ko‟rilgan
zararlar qoplanadi va hokazo.
Majburiyat huquqi tizimi ikki asosiy bo„limdan, ya‟ni majburiyatlar
to„g„risidagi umumiy qoidalar va majburiyatlarning alohida turlariga oid
maxsus qoidalardan iboratdir.
Shartnomali majburiyatlarga oid huquqiy institutlar asosan
shartnomaviy munosabatlardan vujudga keladi va uning asosiy xususiyati
majburiyat taraflarining erk-irodasini namoyon etish orqali yuzaga keladi.
Shartnomasiz majburiyatlar shaxsning erk-irodasidan tashqarida
yuz beradi yoki bir tomonlama harakat natijasida kelib chiqadi.

Majburiyat mazmuni deganda, kreditorning qarzdor tomonidan
muayyan harakatlar qilinishini (yoki qilinmasligini) talab etishga bo‟lgan
huquqi va qarzdorning shunga yarasha bo‟lgan burchi tushuniladi.

Qarzdor tomonidan qilinishi lozim bo‟lgan harakatlar har xil: ashyoni
egasiga (kreditorga) topshirish, ashyolarni foydalanish uchun topshirish,
ma‟lum summa pulni to‟lash, biror-bir ishni bajarish yoki xizmat
ko‟rsatish, qarzdor tomonidan bitimning tuzilishini ta‟minlash, birovga
yetkazilgan zararni to‟lash, asossiz orttirilgan boylikni o‟z egasiga
qaytarish to‟g‟risida bo‟lishi mumkin.
Yuqorida ko‟rsatilgan majburiyat obyektlaridan ko‟rinishicha,
majburiyatning mazmuni asosan mulkiy xarakterdagi huquq va
burchlardan iborat bo‟lsa-da, huquq subyektlarini o‟zaro mulkiy
xarakterda bo‟lmagan majburiyatlar ham belgilashlari mumkin
. Masalan,
asar mualliflaridan biri o‟zaro kelishuv bo‟yicha muayyan vaqt ichida asarning bir
qismini tuzatib, qayta ishlab kelish to‟g‟risida o‟z zimmasiga majburiyat olishi
mumkin.

213
Majburiyat taraflarining bir-birlariga nisbatan belgilangan huquq va
majburiyatlari ularning tusiga qarab farqlanadi. Ular mazmuni, obyektlari
va subyektlariga qarab quyidagi turlarga bo‟linadi:
1. Ijobiy va salbiy mazmunli majburiyatlar. Agar majburiyat
yuzasidan qarzdor muayyan bir harakatni qilishga burchli bo‟lib, kreditor
aynan shunday harakatning qilinishini talab qilishga haqli bo‟lsa, bunday
majburiyat
ijobiy
mazmunli
majburiyat
hisoblanadi.
Huquqiy
munosabatning ko‟pchiligida ijobiy mazmunli majburiyatlar yotadi.
Masalan, oldi-sotdi, mulkni ijaraga berish, maishiy xizmat ko‟rsatish sohasida
olinadigan majburiyatlar – ijobiy mazmunli majburiyatlardir.
Agar majburiyat bo‟yicha qarzdor muayyan harakatni qilishdan
saqlanishga burchli, kreditor harakat qilishdan saqlanishini talab etish
huquqiga ega bo‟lsa bunday majburiyat salbiy mazmunli majburiyat
hisoblanadi.

Download 2,02 Mb.

1 ... 103 104 105 106 107 108 109 110 ... 159

Download 2,02 Mb.

Pdf ko'rish