|
Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik huquqi darslik I qismBog'liq Fuqarolik huquqi Umumiy qism (2)Tarixiy sharhlashda huquq normasi qanday tarixiy vaziyatlarda
qabul qilinganligini belgilash yo„li bilan aniqlanadi. Sharhlash o„zining
hajmi bo„yicha tub ma‟nodagi sharhda qonunning ma‟nosi uning
ifodalanishi ya‟ni, yozilish shakliga aynan to„g„ri kelishi kerak.
Cheklangan sharhda qonunning ma‟nosi uning ifodalanishiga qaraganda
birmuncha torroq ko„rinadi. Kengaytirilgan sharhda qonunning mazmuni
uning tub tahririga qaraganda birmuncha kengroq tushuniladi. Masalan,
FKning 115-moddasida: “Bitimning qonun talab qiladigan shakliga rioya
qilmaslik qonunda to„g„ridan-to„g„ri ko„rsatilgan holdagina uning haqiqiy
emasligiga sabab bo„ladi”, deb yozilgan. Bunda “qonun” so„zi faqat Oliy
Majlis tomonidan qabul qilingan normativ hujjatnigina bildirmay, balki
keng ma‟noda tushuniladi.
Huquq normalari o„zining ta‟sir kuchiga qarab imperativ va
dispozitiv normalarga bo„linadi. Imperativ normalar, deb ma‟lum bir
huquqiy munosabatda qatnashuvchilarning erklari bilan o„zgartirilishi
mumkin bo„lmagan, qat‟i xarakterda bo„lgan, qat‟i buyruq beradigan
normalarga aytiladi. Imperativ normalarga misol qilib “Fuqarolarning
huquq layoqatidan yoki muomala layoqatidan to„la yoki qisman voz
kechishi va huquq layoqati yoki muomala layoqatini cheklashga qaratilgan
boshqa bitimlar o„z-o„zidan haqiqiy emasdir” (FKning 23-moddasi, 3-
bandi) - deb aytilgan normani ko„rsatish mumkin. Dispozitiv normalar,
deb taraflarning o„z ixtiyorlari bilan to„ldirilishi mumkin bo„lgan va
shartnomalarda huquqiy munosabatlar ishtirokchilarining o„zaro kelishuvi
bo„yicha tartibga solinishi mumkinligini ko„rsatadigan normalarga
aytiladi. Masalan, FKning 223-moddasi 1-bandida ulushli mulkdagi mol-
mulk ishtirokchilar o„rtasida ularning kelishuviga muvofiq taqsimlanishi
mumkin deb yozilgan. Demak, bu huquqiy normaning mazmuniga ko„ra
umumiy mulk ishtirokchilari o„ziga tegishli bo„lgan ulushini o„zlarining
kelishuviga muvofiq taqsimlashlari mumkin ekan.
|
| |
