49
Fuqarolik-huquqiy munosabatlarning turlari (tasnifi)
Fuqarolik-huquqiy munosabatlar mazmunan bir necha turga
bo„linadi:
1) Mulkiy xarakterdagi va mulkiy xarakterda bo„lmagan shaxsiy
huquqiy munosabatlar. Mulkiy xarakterdagi munosabatlar deganda,
muayyan moddiy-iqtisodiy mazmunga ega bo„lgan ijtimoiy munosabatlar,
masalan, mol-mulk bo„yicha belgilanadigan, oldi-sotdi, ijaraga qo„yish va
boshqacha shaklda bir subyektdan boshqasiga o„tkazish,
umuman mulkiy
muomala bilan bog„liq huquqiy munosabatlar anglashiladi.
Mulkiy xarakterda bo„lmagan shaxsiy huquqiy munosabatlar shaxs
(fuqarolar va yuridik shaxslar)ning o„zi bilan bevosita uzviy bog„liq
bo„lgan, o„z sohibidan, egasidan begonalashtirilishi va birovga o„tkazilishi
mumkin bo„lmagan shaxsiy huquqlar,
chunonchi, shaxsning o„z asariga
nisbatan mualliflik nomiga bo„lgan huquq, sha‟ni, qadr-qimmati va boshqa
shaxsiy manfaatlari bilan bog„liq bo„lgan huquqlardan iborat.
2) Mutlaq (absolyut) va nisbiy huquqiy munosabatlar. Mutlaq
huquqiy munosabatlarda subyektiv huquq egalari o„z
huquqlarining
buzilmasligini, ularga rioya qilinishini har kimdan va hammadan talab qila
oladilar. Mutlaq huquqlar
1
nomuayyan doiradagi shaxslar tomonidan
buzilishi mumkin bo„lgani sababli har kimdan qo„riqlanadi.
Bunday
huquqlarga mulk, mualliflik huquqlari, shaxsiy huquqlar va shu kabilar
kiradi.
Nisbiy huquqiy munosabatlarda esa faqat bir subyekt (yoki
subyektlar)gina huquq yoki majburiyat oladi.
Nisbiy huquqlar zimmasida
majburiyat yuklangan ma‟lum shaxs (yoki shaxslar)ga nisbatangina
kuchda bo„ladi. Shartnomalarga asoslangan barcha fuqarolik huquqlari
nisbiy huquqlar hisoblanadi. Nisbiy huquqlarga
asoslangan talablarga
rioya qilishi, majburiyatlarning bajarilishi, qarzga olingan pulning
to„lanishi bo„yicha o„z zimmasiga shartnoma
asosida majburiyat olgan
subyektlardangina talab qilish mumkin bo„ladi.
