Bitimning haqiqiy sanalish shartlari

120 
Bitimning haqiqiy sanalish shartlari 
 
Bitimlar haqiqiy sanalishi uchun quyidagi shartlarga javob berishi: 
birinchidan, bitimlarning mazmuni qonunga va qonun asosida 
chiqarilgan aktlarga, umuminsoniy qoidalarga muvofiq bo‟lishi; 
ikkinchidan, bitimlarni tuzuvchi shaxslar muomala layoqatiga ega 
bo‟lishlari; 
uchinchidan, bitimlar ko‟rinish uchungina tuzilmay, balki chindan 
ham yuridik oqibat tug‟dirish maqsadida tuzilgan bo‟lishi; 
to‟rtinchidan, notarial guvohlantirishi yoki davlat ro‟yxatidan 
o‟tkazilishi lozim bo‟lgan bitimlar haqiqiy sanalmasligi xavfi ostida qonun 
bilan talab qilingan shaklda rasmiylashtirilishi kerak.
Mutlaq haqiqiy sanalmaydigan bitimlar jumlasiga qonun talablariga 
muvofiq bo‟lmagan (FK 116-modda), O‟zbekiston Respublikasining 
manfaatlariga xilof ravishda tuzilgan (O‟zbekiston Respublikasi JKning 
175-moddasi), o‟n to‟rt yoshga to‟lmagan shaxs tomonidan tuzilgan (FK 
117-modda), qalbaki va ko‟zbo‟yamachilik uchun tuzilgan bitimlar (FK 
124-modda) o‟z o‟zidan haqiqiy sanalmaydi.
Nizoli bitimlar jumlasiga o‟z harakatlarining ahamiyatini tushuna 
olmaydigan yoki ularni boshqara olmaydigan fuqaro tomonidan tuzilgan 
(FK 121-modda) yanglishish ta‟sirida tuzilgan (FK 122-modda), aldash, 
zo‟rlik, qo‟rqitish, bir taraf vakilining ikkinchi taraf bilan yomon niyatda 
kelishuvi yoki og‟ir holatlar yuz berishi ta‟sirida tuzilgan (FK 123-modda), 
muomala layoqati cheklangan fuqaro tomonidan tuzilgan (FK 120-modda), 
yuridik shaxs huquqiy layoqatidan tashqariga chiqadigan bitimlar (FK 
125-modda) kiradi.
O‟z-o‟zidan haqiqiy sanalmaydigan bitim turlari va 
ularning huquqiy oqibatlari 
Qonun hujjatlari talablariga muvofiq kelmaydigan mazmundagi 
bitim, shuningdek, huquq-tartibot yoxud odob yoki axloq asoslariga atayin 
qarshi maqsadda tuzilgan bitim, FKning 116-moddasida ko‟rsatilganidek, 
o‟z-o‟zidan haqiqiy emasdir. 
O‟zbekiston Respublikasining manfaatlariga xilof maqsadlarda 
tuzilgan bitim haqiqiy sanalmaydi. G‟araz, yomon niyat bilan atayin davlat 
va jamiyat manfaatlariga xilof maqsadlarda tuzilgan bitim qonunni jiddiy 
ravishda buzish, deb qaraladi.

121 
Qalbaki bitim – taraflarning kelishuvi bo‟yicha yuridik oqibatlar 
tug‟dirmaslik niyati bilan faqat ko‟rinish uchungina tuzilgan bitim bo‟lib, 
u haqiqiy sanalmaydi (FK 124-modda).
Ko‟zbo‟yamachilik uchun tuzilgan bitim deb boshqa bir bitimni 
yashirish maqsadida tuzilgan bitimga aytiladi. Agar bitim boshqa bir 
bitimni yashirish uchun tuzilgan bo‟lsa, bu holda taraflar tomonidan 
haqiqatda 
nazarda 
tutilgan 
bitimga 
oid 
qoidalar 
qo‟llaniladi. 
Ko‟zbo‟yamachilik uchun tuzilgan bitim barcha hollarda haqiqiy 
sanalmaydi. Bunday bitim bilan yashirilgan bitim qonun talablariga javob 
berish-bermasligiga qarab yo haqiqiy bo‟ladi yoki haqiqiy emas deb 
topiladi.
Ko‟zbo‟yamachilik uchun tuzilgan bitim ham qalbaki bitim kabi 
hech qanday huquq va majburiyatlarni kelib chiqishi uchun asos 
bo‟lmaydi. Bunday bitim tuzish vositasida taraflar aslida boshqa yuridik 
harakatni, ya‟ni bitimni yashiradilar. Masalan, oldi-sotdi shartnomasi 
hadya shartnomasi bilan yashiriladi. Bunday maqsad ko‟p miqdorda pul 
to‟laganligini oshkor qilmaslikdan iborat. Aholi yashamaydigan binoni 
ijaraga berish shartnomasini yashirish uchun birgalikda faoliyat ko‟rsatish 
to‟g‟risidagi shartnomalarini tuzish uchrab turadi.
O‟n to‟rt yoshga to‟lmaganligi, shuningdek ruhiy kasalligi yoki aqli 
zaifligi sababli muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqaro tomonidan 
tuzilgan bitimlar haqiqiy sanalmaydi, taraflarning har qaysisi bitim 
yuzasidan olgan narsalarining hammasini ikkinchi tarafga qaytarishga 
majbur, olingan narsani natura baravarida qaytarishi mumkin bo‟lmasa, 
uning qiymatini pul bilan to‟lashga majbur.
Umumiy qoidaga muvofiq yashirilgan bitim g‟ayriqonuniy 
hisoblanadi, chunki u qonuniy ravishda rasmiylashtirilgan emas. Shunday 
ekan uni yashirgan ko‟z bo‟yash uchun tuzilgan bitimni o‟z-o‟zidan 
haqiqiy bo‟lmagan bitim deyish mumkin. Lekin yashirilgan bitim nizoli 
bitimlar turkumiga kirishi ham mumkin.  

Download 2,02 Mb.