1.Faol moddani cho‘ktirishni o‘rganish.
2. Tuzlar yordamida cho‘ktirish orqali immunostimulyatorlik xususiyatiga ega moddani ajratish prinsiplarini o‘rganish.
O‘quv faoliyatidan kutiladigan natijalar:
Oqsil tabiatli faol moddalar haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘ladi.
- Faol moddani ajratish haqida tushunchaga ega bo‘ladi.
-Tahlilni o‘tqazish uslubiyotiga asoslangan jarayonni to‘liq o‘zlashtirib oladi .
-Oqsil tabiatli moddalarni tozalash haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘ladi.
-Muammoni aniqlab, uni hal qilishda echim topishni uddalay oladi.
Ushbu keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun oldindan talabalar quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lmog‘i zarur:
Talaba bilishi kerak:
Ajratish va tozalash usullarini bosqichlarini
Talaba amalga oshirishi kerak:
- Mavzuni mustaqil o‘rganadi;
- Muammoni mohiyatini aniqlashtiradi, g‘oyalarni ilgari suradi;
- Ma’lumotlarni tanqidiy nuqtai nazardan ko‘rib chiqib, mustaqil qaror qabul qilishni o‘rganadi;
- O‘z nuqtai nazariga ega bo‘lib, mantiqiy xulosa chiqaradi;
- O‘quv ma’lumotlari bilan mustaqil ishlaydi, ma’lumotlarni taqqoslaydi, tahlil qiladi va umumlashtiradi.
Amaliy vaziyatni bosqichma bosqich tahlil qilish va hal etish bo‘yicha talabalarga uslubiy ko‘rsatmalar
Ish bosqichlari
|
Maslahatlar va tavsiyanomalar
|
1.Keys va uning axborot ta’minoti bilan tanishish
|
Avvalo keys bilan tanishing. “Faol moddani ajratish va tozalash ” mavzusining maqsadi va vazifalari haqida tushuncha hosil qilish uchun mavzuga oid bor bo‘lgan axborotni diqqat bilan o‘qib chiqish lozim
|
2.Berilgan vaziyat bilan tanishish
|
Ma’lumotlarni yana bir marotaba diqqat bilan o‘qib chiqing. Siz uchun muhim bo‘lgan satrlarni belgilang. Bir abzatsdan ikkinchi abzatsga o‘tishdan oldin, uni ikki uch marotaba o‘qib mazmuniga kirib boramiz.
|
3.Muammoli vaziyatni tahlil qilish
|
Asosiy muammo va kichik muammolarga diqqatingizni jalb qiling. Asosiy muammo:
Faol moddani tozalash davomida mayyan moddaning xususiyatidan kelib chiqqan holda eng samarali usulini tanlay bilish.
Quyidagi savollarga javob berishga harakat qiling.
1.Ajratib olingan biofaol modda toza holda yoki kompleks holatda olinganmi?
2. Ajratib olingan biofaol modda qanday fizik–kimyoviy xossalarga ega?
3.Ajratib olingan biofaol modda qanday agregat holatda?
4.Tahlil qanday uslubda amalga oshirilmoqda?
5.Qanday usulni qo‘llaganda muayyan biofaol moddaning ajratib olinish samarasi yuqori bo‘ladi?
6.Biror tozalash usulini tanlashda qanday omillarga e’tibor bermoq lozim?
|
4.Muammoli vaziyatni echish usul va vositalarini tanlash hamda asoslash.
|
Ushbu vaziyatdan chiqib ketish harakatlarini izlab topish maqsadida muammoli vaziyat jadvalini to‘ldiring. Muammoni echish uchun hamma vaziyatlarni ko‘rib chiqing, muqobil vaziyatni yarating.Muammoni echimini aniq variantlardan tanlab oling. Jadvalni to‘ldiring. Keys bilan ishlash natijalarini yozma ravishda ilova eting.
|
“Muammoli vaziyat” jadvalini to‘ldiring
Vaziyatdagi muammolar turi
|
Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari
|
Vaziyatdan chiqib ketish harakatlari
|
Biofaol moddalar aralashmasidan muayyan komponentni ajratib olish uchun tegishli xromatografiya turini tanlash.
|
Ajratib olinishi kerak bo‘lgan moddaning to‘liq ajratib olinmasligi.
Xom ashyodan unumli foydalana olmaslik.
Organik erituvchilarning ortiqcha sarfi.
Tozalash jarayonining davomiyligini
ortib ketishi.
|
Ajratib olinishi kerak bo‘lgan biofaol moddaning xossalaridan kelib chiqqan holda tegishli samarali usuli tanlanadi.
|
3-Keys Antigenlar va uning titrini aniqlash. Titr aniqlana olinmadi.Buning sababini aniqlang.
Keysning asosiy maqsadi:
1.YOt modda ya’ni antigen miqdorini o‘rganish.
2. Antigenni to‘g‘ri tanlash.
3.Antigen bilan antitana ta’sirini o‘rganish.
O‘quv faoliyatidan kutiladigan natijalar:
1.Antigen haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘ladi.
2.Texnologik jarayonning har bir bosqichini izohlay biladi.
3. Antigen titriga ta’sir etuvchi omillarni o‘rganadi.
Ushbu keysni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun oldindan talabalar quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lmog‘i zarur:
Talaba bilishi kerak:
Antigenlarning tuzilishi va hossalarini.
Talaba amalga oshirishi kerak:
- Mavzuni mustaqil o‘rganadi;
- Muammoni mohiyatini aniqlashtiradi, g‘oyalarni ilgari suradi;
- Ma’lumotlarni tanqidiy nuqtai nazardan ko‘rib chiqib, mustaqil qaror qabul qilishni o‘rganadi;
- O‘z nuqtai nazariga ega bo‘lib, mantiqiy xulosa chiqaradi;
- O‘quv ma’lumotlari bilan mustaqil ishlaydi, ma’lumotlarni taqqoslaydi, tahlil qiladi va umumlashtiradi.
Amaliy vaziyatni bosqichma bosqich tahlil qilish va hal etish bo‘yicha talabalarga uslubiy ko‘rsatmalar
Ish bosqichlari
|
Maslahatlar va tavsiyanomalar
|
1.Keys va uning axborot ta’minoti bilan tanishish
|
Avvalo keys bilan tanishing.“ Antigenlar va uning titrini aniqlash.” mavzusining maqsadi va vazifalari haqida tushuncha hosil qilish uchun mavzuga oid bor bo‘lgan axborotni diqqat bilan o‘qib chiqish lozim
|
2.Berilgan vaziyat bilan tanishish
|
Ma’lumotlarni yana bir marotaba diqqat bilan o‘qib chiqing. Siz uchun muhim bo‘lgan satrlarni belgilang. Bir abzatsdan ikkinchi abzatsga o‘tishdan oldin, uni ikki uch marotaba o‘qib mazmuniga kirib boramiz.
|
3.Muammoli vaziyatni tahlil qilish
|
Asosiy muammo va kichik muammolarga diqqatingizni jalb qiling. Asosiy muammo: Antigen titriga salbiy ta’sir etuvchi omillar nimadan iborat?
Quyidagi savollarga javob berishga harakat qiling.
1.Aniqlanayotgan antigen qanday tuzilishga ega?
2.Antigen faolligi qanday usulda aniqlanadi?
3.Antigen qanday xossalarga ega?
4. Ushbu modda tahlili qanday uslubda amalga oshirilmoqda?
|
4.Muammoli vaziyatni echish usul va vositalarini tanlash hamda asoslash.
|
Ushbu vaziyatdan chiqib ketish harakatlarini izlab topish maqsadida muammoli vaziyat jadvalini to‘ldiring. Muammoni echish uchun hamma vaziyatlarni ko‘rib chiqing, muqobil vaziyatni yarating.Muammoni echimini aniq variantlardan tanlab oling. Jadvalni to‘ldiring. Keys bilan ishlash natijalarini yozma ravishda ilova eting.
|
“Muammoli vaziyat” jadvalini to‘ldiring
Vaziyatdagi muammolar turi
|
Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari
|
Vaziyatdan chiqib ketish harakatlari
|
Antigenli xususiyatiga ega moddania tittrini aniqlash uchun tegishli spetsifik usulni tanlash.
|
Antigenni titrini to‘liq o‘rganish mumkin emasligi.
Antigen titrini aniqlashda spetsifik usulni tanlay olmaslik. Antigenni ortiqcha sarfi. Unga spetsifik bo‘lgan antitanani tanlay olmaslik.
|
Antigen titrini aniqlashda unga spetsifik antitana to‘g‘ri tanlanadi.
|
4- Keys: Mutaxassislik atamalari bo‘yicha topshiriq.
Tinglovchilar keys bilan tanishadilar va pastda ko‘rsatilgan jadval asosida uning echimini topadilar.
“Biotexnologiya” kafedrasida “Immunobiologik preparatlar texnologiyasi” fanidan prof. SH.S.Tashmuxamedova ma’ruza o‘tkazdilar. Ma’ruzada mavzuga oid “antigen” , “antitana”, “ferment” kabi mutaxassislik atamalariga alohida e’tibor qaratildi. Darsga kafedra assistentlari o‘z pedagogik mahoratini oshirish maqsadida tashrif buyurishdi.
Ma’ruzachi “anetitana” va “antigen” tushunchalari mohiyatini aniqlashtirib berdilar. U o‘z nutqida “Antitanalar glikoproteidlar hisoblanadi.O‘z navbatida fermentlar ham oqsil tabiatga ega” deb ta’kidladilar. SHundan so‘ng talabalardan biri SH.S.Tashmuxamedovaga shunday savol bilan murojaat etdi: “Domla, kechirasiz, sizningcha,antigen lar qanday tabiatli moddalar?”. SH.S.Tashmuxamedova qisqa qilib “Antigen bu yot modda bo‘lib, ko‘p hollarda oqsil tabiatli bo‘lishi mumkin va o‘ziga xos spetsifiklikka ega.” degan javobni berdi. Talaba javobni tushunmasdan hayron bo‘lib, indamay qo‘ydi. SH.S.Tashmuxamedova o‘z ma’ruzasini yakunlagach, talaba unga quyidagi savol bilan murojaat etdi: “Ustoz, meni bir savol ko‘p vaqtdan beri qiziqtiradi: “Oqsil tabiatga ega bo‘lmagan modda antigen bo‘lishi mumkinmi? SH.S.Tashmuxamedova talabaga quyidagicha javob berdi: “Siz manimcha, savolni man yuqorida o‘qigan ma’ruzamni tinglamay berayapsiz?”. Talaba ma’ruzani tinglamaganligini va ushbu terminni tushunishga o‘zi mustaqil bosh qotirishga erinchoqliq qilganini tan oldi.
Siz nima deb o‘ylaysiz, ma’ruzachi ushbu vaziyatda to‘g‘ri yo‘l tutdimi? Uning harakati pedagogika to‘g‘ri keladimi? YOki ushbu yo‘l bilan ma’ruzaga loqaydlik bilan munosabat bildirgan talabaga saboq berdimi? Siz mazkur tushunchalarni qanday izohlagan bo‘lar edingiz?
Keys echimi uchun taklif etilgan g‘oyalar taqdimoti uchun chizma namunasi
Muammo (asosiy va kichik muammolar)
|
Echim
|
Natija
|
Muammo:
Antigenlik xususiyatiga ega moddalarni qandan xususiyatiga ko‘ra antmigen dab atash mumkinligi izoxlang
|
|
|
Keys bilan ishlash jarayonini baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari(auditoriyadan tashqarida va auditoriyada bajarilgan ish uchun)
REYTING NAZORATI JADVALI
Auditoriyadan tashqari bajarilgan ish uchun
baholash mezonlar va ko‘rsatkichlari
Talabalar ro‘yxati
|
Asosiy muammo ajratib olinib tadqiqot ob’ekti aniqlangan mak. 0,5b
|
Muammoli vaziyatning kelib chiqish sabablari aniq ko‘rsatilgan mak. 1,5b
|
Vaziyatdan chiqib ketish xarakatlari aniq ko‘rsatilgan mak. 2b
|
Jami mak. 4b
|
|
|
|
|
|
Auditoriyada bajarilgan ish uchun baholash mezonlari va ko‘rsatkichlari
Guruhlar ro‘yxati
|
Guruh faolligi mak. 2b
|
Ma’lumotlar ko‘rgazmali taqdim etildi mak.1b
|
Javoblar to‘liq va aniq berildi mak.2b
|
Jami mak.5b
|
|
|
|
|
|
VI. MUSTAQIL TA’LIM MAVZULARI
Mustaqil ishni tashkil etishning shakli va mazmuni.
Mustaqil ishlash uchun talabalarga “Immunobiologik faol moddalar texnologiyasi” faniga oid ma’lumotlar mavjud bo‘lgan turli adabiyotlar tavsiya etiladi. Bundan tashqari zarur hollarda laboratoriyalardagi mavjud asbob va uskunalar ham ularni yaxshi biluvchi mutaxassis yoki o‘qituvchi ishtirokida talabalar ixtiyoriga beriladi. Mustaqil ishlash uchun beriladigan mavzular va ishlar individual xarakterda bo‘lib, talabalarni biologik va immunologik faollkka ega moddalarning o‘ziga xos xususiyatlarini yanada chuqurroq o‘rganishga qaratilgandir. Tavsiyalar individual talabga asoslanadi va joriy, oraliq nazorat shaklida yoki referat hamda muloqot tarzida topshiriladi.
Mavzular:
Antitelolarni affin xromatografiyasi yordamida tozalash.
Monoklonal antitelalar olish texnologiyasi.
Antitelalar kon’yugatini olish.
Monoklonal antitelalarni kon’yugat sintezida qo‘llash
Antitelolarni kovalent immobillab, ularning xususiyatlarini o‘rganish.
Peroksidaza fermentini IETda nishon sifatida qo‘llash.
IET ning geterogen usulini ishlab chikish.
Immunoenzim tahlili asosida antigenlarni aniqlash.
Immunosorbentlar sintez qilish va ularni kullash.
Turli kasalliklarni aniklashda zamonaviy diagnostik usulni ishlab chiqish.
Immunoenzim tahlili yordamida o‘simlik virusini aniqlash.
Immunoenzim tahlilining “SENDVICH” usulini ishlab chiqish.
IFAning gomogen usuli yordamida stafilokok toksinini aniqlash.
IET ning geterogen usulini ishlab chiqish.
Immunokon’yugatlar olish usullarini optimallashtirish
Kon’gatlarni ba’zi fiz-kimyoviy xususiyatlarini o‘rganish.
Kon’yugatlarni yo‘naltirilgan usulini ishlab chiqish.
Affinn xromatografiyasi uchun affin sorbentlar olish.
Affin xromatografiyasi yordamida biologik aktiv moddalarni tozalash
Avidin-biotin sistemasini sezgir usulda qo‘llash.
Monoklonal antitelolarga fermenlarni ulab dorivor moddalar olish
Monoklonal antitelolar olishning optimal sharoitini o‘rganish.
Dorivor moddalarni IET yordamida aniqlash
Antitelolar funksiyasini o‘rganish
Ferment molekulalari yordamida biosensorlar yaratish
Immunoenzim tahlili yordamida difteriya toksinini aniqlash
Geterogen IET ni nitrotsellyuloza asosida ishlab chiqish
Liposomalarni fosfolipidlar yig‘indisidan olish
Multilammellyar liposomalar olish optimal sharoitini igshlab chiqish.
Biologik aktiv moddlarni usimliklardan ajratish.
IETda kullaniladigan liposomal usullarni ishlab chiqish.
IETning rakobatli va rakobatsiz usullarini ishlash
O‘simlik viruslariga karshi antitelolar olish.
Kon’yuganlarni sintez kilishni ikki boskichli usulini ishlab chiqish..
| 